اخیرا ؛ عمران خان اظهارات مبنی بر اعزام کادر های متخصص به افغانستان ؛ داشت۰ با وجود این که این گفته های اغای خان؛ جواب های لازم از سوی سیاسیون ، دانشمندان ، جوانان و منورین کشور داشت؛ می خواهم به این اظهارات صدراعظم پاکستان؛ که ممکن ناشی از عدم معلومات شان در این خصوص باشد؛ در روشنایی برگه های تاریخ ؛ فشرده نکات ی ارایه نمایم۰

تاریخ معاصر افغانستان گواه بر آن است؛ که هنوز حتی تفکر موجودیت پاکستان ی وجود نه داشت؛ که درست در عصر امیر شیرعلی خان؛ تهداب معارف مسلکی در افغانستان گذاشته شد؛ در این عصر در پرتو افکار مفکر و اندیشمند بزرگ جهان اسلام علامه سید جمال الدین افغان بود؛ که اساس دو مکتب مسلکی در کابل ؛ گذاشته شد ؛ یکی از این مکاتب ؛ که به نام مکتب ملک زاده ها مسما ؛ بود درعرصه ملکی جوانان آن دوران را در عرصه های حکومت داری آموزش می داد؛ مطابق نصاب درسی آن ؛ مضامین علوم  دینی، حقوق، سیاست، اداره  و تاریخ تدریس می شد؛ مکتب دومی؛ نظامی بود که در آن علوم دینی، ریاضیات، جغرافیا، تاریخ، تحریر، تاریخ و علوم نظامی؛ تدریس می شدند؛ این مکاتب در سال ۱۸۷۵ میلادی / ۱۲۵۴ خورشیدی ؛ تأسیس شدند۰

همچنان؛ به نقل از کتاب تاریخ  معارف افغانستان ؛ که مؤلف آن مرحوم سید یوسف علمی است ؛ و در سال ۱۳۳۹ هجری خورشیدی ؛ در مطبعه معارف چاپ گردیده؛ از موجودیت مکتب مهندسی نیز در کابل؛ یاد آوری گردیده است۰

این مکاتب؛ بعد از وقایع  تاسف بار و تجاوزات بریتانیا ؛ توسط انگلیس ها و عمال آن تعطیل شد۰

سپس؛ در عصر امیر حبیب الله خان؛ است که در کنار لیسه حبیبه و مکتب عسکری؛ اقدام به تأسیس موسسات آموزشی مسلکی صورت گرفت؛ چنانچه در این دوران است که برای نخستین بار برای آموزش معلمان مسلکی؛ در سال ۱۲۹۱ هجری خورشیدی / ۱۹۱۲ میلادی دارالمعلمین در کابل افتتاح شد؛ که بعدا از سه سال در هر دوره ۳۰ نفر معلم ابتدایی فارغ التحصیل داشت۰

هم چنان در این عصر مکتب طبی، تأسیس شد؛ در این دوره طرح پوهنځی های طب و حقوق نیز ؛ مطرح گردید۰

نا گفته نه ماند؛ در این عصر نخستین قانون معارف افغانستان تحت عنوان نظامنامه معارف؛ تدوین؛ چاپ و نافذ گشت۰

این نکته نباید فراموش گردد؛ امیر حبیب الله خان؛ پادشاه افغانستان در سال ۱۹۰۷ میلادی / ۱۲۸۶ هجری خورشیدی؛ تهداب کالج لاهور را به دست خود گذشت و علاوه بر مبلغ بیست هزار روپیه اعانه برای آن موسسه ؛ یک مقدار پول اضافی را برای تحصیل نسوان نیز پرداخت ؛ و متصدیان امور را متوجه آموزش جوانان کرد۰

عصر امانیه؛ یکی از دوره های درخشان تاریخ آموزش ها؛ از جمله آموزش های مسلکی می باشد ؛ در این دوران این مکاتب مسلکی تأسیس شدند: به منظور تربیه کادر های مسلکی اداری؛ مکتب دفتر داری درسال ۱۲۹۹ هجری خورشیدی / ۱۹۲۰ میلادی در کابل افتتاح شد، در همین سال نخستین مکتب اختصاصی دخترانه در کابل تأسیس شد؛ سال ۱۳۰۰ هجری خورشیدی  / ۱۹۲۱ مکتب طبی در علی اباد کابل افتتاح شد؛ به منظور تربیه کادر های حکومت داری محلی مکتب حکام تأسیس شد ؛ در کنار دارالمعلمین برای تربیه معلمان زن دارالمعلمات افتتاح شد ، مکتب قضات ؛ به منظور تربیه کادر متخصص قضایی در ماه عقرب همین سال گشایش یافت،  در سال ۱۳۰۲ هجری خورشیدی /۱۹۲۳ میلادی ؛ مکتب صنایع نفیسه در کابل، هم چنان در همین سال ؛ نخستین مکتب اختصاصی دخترانه به نام مستورات در کابل افتتاح شد ؛ در همین سال به منظور تربیه کادر دپلماتیک ؛ کورس علوم سیاسی طویل المدت ؛ در چارچوب وزارت امور خارجه گشایش یافت ، درسال ۱۳۰۶ هجری خورشیدی /۱۹۲۷ میلادی نخستین گروه ۱۵ نفری جهت اموزش پیلوتی به فرانسه اعزام شدند ؛ در دوره امانیه یک عده جوانان افغان به شمول دختران؛ به کشور های اسلامی و اروپایی جهت آموزش های مسلکی اعزام شدند.

هم چنان در عصر زمامداری شاه امان الله خان؛ علاوه بر مکاتب فوق الذکر؛ این مکاتب نیز افتتاح شدند: مکتب زراعت ، مکتب مساحت و مکتب تیلگراف ؛ مدت این مکاتب از یکسال الی شش سال بود ۰

در عصر زمامداری محمد نادر شاه و در سال ۱۳۱۱ هجری خورشیدی /۱۹۳۲ میلادی  با تأسیس پوهنځی طب ؛ بنیاد پوهنتون کابل گذاشته شد ؛ در این دوران در کابل  دارالعلوم صنایع ، مکتب دواسازی و مکتب طبی گذاشته شد۰

در عصر چهل ساله زمامداری محمد ظاهر شاه؛ به تعلیمات عالی ومسلکی توجه صورت گرفت ؛ چنانچه در چوکات پوهنتون کابل ؛ پوهنځی های حقوق و علم سیاسی، ساینس، شرعیات ، زراعت ، ادبیات و پوهنځی های طب و ادبیات نسوان و بعدا پوهنځی های تعلیم وتربیه ، فارمسی و انجنیری ؛ سپس  درسال ۱۳۴۱ خورشیدی / ۱۹۶۲ میلادی تأسیس پوهنځی طب را درننگرهار و افتتاح پولی تخنیک کابل  درسال۱۳۴۲  خورشیدی / ۱۹۶۷ میلادی ؛ که کادر های متخصص را در عرصه های مهندسی و انجنیری تربیه می نمود۰

در این دوران شبکه تأسیس دارالمعلمین ها ؛ به منظور تربیه واموزش معلمان ؛ سراسری گردید ؛ و دارالمعلمین برای آموزش معلمان زن و مرد ؛ وسعت یافته و در ولایات ننگرهار ، کندهار ، هرات، بلخ ، کندز ، هلمند و پکتیا صد جوان تحت آموزش مسلکی قرار گرفتند؛ در بین سال های ۱۳۱۲ – ۱۳۵۲ خورشیدی این مکاتب و موسسات جدید مسلکی به میان آمد : مکاتب میخانیکی کابل ، کندهار و خوست ، مکتب زراعت در مرکز و هلمند ، مکتب تخنیک ثانوی ، مکنب موزیک ، مکاتب نرسنگ؛ لیسه تجارت ؛ انستیوت های تخنیکم ، مخابرات و حساب داری در کابل ؛ را می‌توان از نمونه های انکشاف تحصیلات ثانوی ؛ فوق بکلوریا و عالی آن دوران نام برد۰

در دومین پلان انکشاف اقتصادی و اجتماعی افغانستان ؛ که توسط محمدداؤد خان ( دوران صدارت) طرح شد؛ آموزش مسلکی یکی از اجزای مهم آن بشمار می رفت ؛ با تطبیق این پلان ؛ ۳۰ لیسه و انستیوت مسلکی وجود داشت که در آن ۵۲۰۰متعلم مشغول آموزش بودند۰

در ختم دوره حکومت ظاهرشاه در مکاتب و انستیوت های عالی ۵۲۰۰ تن ؛ در دارالمعلمین ها ۴۱۷۰ نفر و در پوهنتون ۶۶۰۰ محصل ؛ مصروف تعلیم و تحصیل مسلکی بودند۰

در عصر جمهوریت محمد داؤد خان ؛ به آموزش های عالی مسلکی توجه بیشتر صورت گرفت ؛ چنانچه در این دوران بود که پوهنځی طب ننگرهار به پوهنتون ارتقأ نموده ؛ و در پوهنتون کابل رشته ها و پوهنځی های جدیدی ؛ تأسیس گردید۰

در سال ۱۳۵۶ خورشیدی / ۱۹۷۷ میلادی بود که برای انسجام و انکشاف علوم وتخصص ؛ برای نخستین بار وزارت تحصیلات عالی در کشور پایه گذاری شد ۰

در دوران حاکمیت حرب دموکراتیک خلق ( بعدا حزب وطن )؛ یعنی سال های ۱۳۵۷ -۱۳۷۱هجری خورشیدی / ۱۹۷۸ -۱۹۹۱ میلادی ؛ در پانزده ولایت افغانستان موسسات تربیه معلم وجود داشت ؛ و درا ین دوره برای تربیه کادر های متخصص در عرصه های گوناگون ؛ تخنیکم ها وجود داشت : تخنیکم کابل ، بلخ ، مالی و اقتصادی ، الکترومیخانیک ، ساختمانی و جیودیزی ، تخنیکم زراعتی ، صنایع خفیفه و مواد غذایی ، پیداگوژی صنعتی و تخنیکم الکترومیخانیک کندهار ۰

در ختم حکومت داکتر نجیب الله ؛ تعداد مکاتب مسلکی در افغانستان ۷۱ باب بود۰

در این دوران ؛ به توسعه پوهنتون ها هم توجه شد ؛ چنانچه در کابل پنج پوهنتون که عبارت بودند از :

پوهنتون کابل با داشتن پوهنځی های حقوق ، ساینس ، ادبیات ، علوم اجتماعی ، شرعیات، ژورنالیزم ، انجنیری ، فارمسی، اقتصاد ، وترنری ، هنر ها، زراعت، تعلیم و تربیه و زمین شناسی۰

ناگفته نماند که برای اولین بار پوهنځی های شبانه در این دوران در رشته های حقوق ، اقتصاد ، زبان وادبیات ، ژورنالیزم و تاریخ و فلسفه ؛ تاسیس گردیده ؛ تا ظرفیت مسلکی و تخصصی کارمندان دولت را ؛ در خارج از اوقات رسمی ارتقأ دهد۰

درسال ۱۳۶۶ خورشیدی / ۱۹۸۷ میلادی ؛ توسط داکتر نجیب الله پوهنتون تحقیقات و تحصیلات علوم اسلامی ؛ بر مبنای پوهنځی شرعیات ؛ در کابل تأسیس شد ؛ که دارای پوهنځی های فقه و قانون ، تعلیمات اسلامی ،  وعظ و ارشاد و اکمال تخصص بود ۰ ( که بعدا با تاسیس دولت اسلامی مجاهدین این پوهنتون منحل ؛ و مجددا پوهنځی شرعیات در چوکات پوهنتون کابل احیأ شد ۰)۰

انستیوت دولتی طب کابل ابوعلی سینا ؛ به عنوان یگانه پوهنتون طبی ؛ در پوهنځی های طب معالجی، طب اطفال و ستوماتولوژی ؛ کادر متخصص مسلکی طبی افغان و خارجی از جمله اتباع پاکستان و ایران را تربیه می نمود ۰

انستیوت پولی تخنیک ؛ این پوهنتون که در ساحات مهندسی ؛ تکنولوژی و تخنیک کادر های جوان را به سویه ماستری ؛ تربیه می نمود دارای پوهنځی های  ساختمانی، الکترومیخانیک و جیالوجی و معادن؛ و انستیوت پیداگوژی۰

پوهنتون ننگرهار نیز ؛ از جمله پوهنتون های مطرح آن دوران بود که در آن ؛ پوهنځی های انجنیری ، طب ، زراعت، تعلیم و تربیه ، اقتصاد و زبان وادبیات ؛ فعالیت داشتند؛ در این پوهنتون نیز مانند پوهنتون کابل و انستیوت های طب و پولی تخنیک جوانانی از پشتونخوا و بلوچستان درس میخواندند۰

در سال ۱۳۶۶ خورشیدی /۱۹۸۷ میلادی ؛ پوهنتون ی در بلخ تأسیس گردید؛ این پوهنتون در آغاز پوهنځی های اقتصاد، انجنیری و زراعت داشت؛

هم چنان دراین دوران ؛ پوهنتون های هرات و کندهار تأسیس شدند.

در دوران حکومت مجاهدین ؛ متاسفانه جنگ های تنظیمی آسیب جدی بر پیکره تحصیلات عالی و تعلیمات مسلکی وارد کرد؛ اما اقدامات ی ذیل در این زمینه قابل یاد آوری است : پوهنتون اسلامی ؛ تنزل داده شد و در چار چوب پوهنځی شرعیات پوهنتون کابل ؛ تنظیم گردید ؛ پوهنتون های احزاب جهادی دعوت ‌و جهاد، امهات المومنین و ساینس و تکنولوژی از دیار هجرت به داخل افغانستان منتقل شدند۰

یکی از ؛ اقداماتی که در این راستا صورت گرفت ؛ تأسیس برخی پوهنتون های خصوصی در پاکستان توسط افغان ها است ؛ و هم چنان در این دوران چون بلخ در شمال افغانستان از امنیت نسبی برخور دار بود ؛ پوهنتون بلخ ؛ با تأسیس پوهنځی های جدید انکشاف نمود .

اما در این دوران ؛ شاهد تأسیس هیچ مکتب یا انستیوت مسلکی درسطح کشور نیستیم ؛ نا گفته نماند در دوران ی که مجاهدین کابل را ترک کرده و حکومت طالبان در آن تسلط داشت ؛ پوهنتون البیرونی در کاپیسا تأسیس گردید ۰

در دوران حاکمیت اول طالبان ؛ کدام انکشاف چشم گیری در عرصه تعلیمات مسلکی ؛ به ملاحظه نه می رسد۰

بعد از سقوط طالبان ؛ و روی کار آمدن جمهوری اسلامی ؛ افغانستان در کنار آن که در تمام ی ولایات افغانستان پوهنتون ها و موسسات تحصیلات عالی تأسیس شدند ؛ در سکتور خصوصی نیز اجازهٔ ایجاد را برای نخستین بار در تاریخ افغانستان کسب کردند؛ که در اینجا؛  صرف به نمونه های از این موسسات آکادمیک بحث می نمایم ؛

پوهنتون کابل ؛ دارای  ۲۲پوهنځی در سطوح لیسانس ، ماستری و دکتورا ، پوهنتون ننگرهار با ۱۲ پوهنځی در سطوح لیسانس ، ماستر و دکتورا ، پوهنتون طبی کابل دارای ۵ پوهنځی ؛ محصلان عرصه طب و مدیریت طبی به سویه لیسانس و ماستر فارغ التحصیل می دهد ، پوهنتون پولی تخنیک ؛ این پوهنتون با داشتن ۴ پوهنځی به سویه لیسانس و ماستر کادر انجنیری را تربیه می کند ، پوهنتون تعلیم وتربیه کابل ؛ این پوهنتون در پوهنځی های  پنج گانه ؛ کادر ساحه تعلیم و تربیه را در سطح لیسانس و ماستری تقدیم می کند ، پوهنتون کندهار ؛ در پوهنځی های در رشته های حقوق وعلوم سیاسی ، طب ، ژورنالیزم ، اقتصاد ، ادبیات و اداره و‌الیسی عامه  کادر مسلکی به جامعه تقدیم مینماید ، در کندهار پوهنتون زراعت ؛ کادر خای متخصص عرصه زراعت را تقدیم جامعه افغانی می دارد ؛ هم چنان در ولایات پروان ، کاپیسا ، پنجشیر ، بغلان ، کندز ، بدخشان ، تخار ، لوگر ، پکتیا ، پکتیکا ، خوست ، غزنی ، زابل ، میدان وردگ ، هلمند ، فراه ، غور ، نیمروز ، سمنگان ، فاریاب ، لغمان ، کنر ، نورستان  ؛ پوهنتون ها و مؤسسات تحصیلات عالی ؛ جوانان مسلکی و متخصص ؛ را تقدیم جامعه می نمایند ؛

در کنار پوهنتون های دولتی ؛ به تعداد۱۲۹ پوهنتون و مؤسسه تحصیلات ؛  در مرکز و ولایات کشور ؛ هزاران جوان و کادر متخصص را تحت آموزش قرار داده اند ۰

ناگفته نه باید گذاشت که ؛ در بیست سال گذشته چندین انستیوت طبی در چندین ولایت کشور ؛  در ساحه های فارمسی ، طب دندان ، لابراتور و نرسنگ کادر تربیه نموده ،  و امروزه در تمام ولایات حتی در برخی از ولسوالی ها ؛ مؤسسات تربیه معلم فعال اند ؛

تعداد مشمولین این پوهنتون ها ، مؤسسات تحصیلات عالی  و نیمه عالی و دارالمعلمین ها به حدود بیشتر سه صد ‌ و ‌پنجاه هزار تن می رسید ۰

در کنار این ها هزارتن ؛ کادر متخصص در کشور های هند ، چین ، کشور های آسیای میانه ، مصر ، ترکیه ، ایالات متحده امریکا ، ایران ، فرانسه ، جرمنی ، انگلستان ، جاپان ، کوریای شمالی ، عربستان سعودی ، روسیه ، ایتالیا  و برخی کشور های دیگر ، اموزش دیده و یا در حال فراگیری تخصص های گوناگونی در مقاطع لیسانس ، ماستری و دکتورا ؛ اند ۰

در دوران بیست سال جمهوری اسلامی افغانستان ( ۱۳۸۰ – ۱۴۰۰ خورشیدی ) ؛ تعداد مکاتب مسلکی و انستیوت ها نیمه عالی به ۱۴۵ باب رسید که دران ها به تعداد ۴۵۰۰۰ تن مصروف فراگیری مسالک مختلف بوده اند ۰

 در نتیجه :

عده ای از ؛ افراد ناگاه ؛ از تاریخ مؤسسات مسلکی و عالی افغانستان ( مانند عمران خان ) ؛ با قضاوت های بی استناد شان ؛ کمبود کادر را برای نفوذ فرهنگی و عظمت طالبانه شان اظهار میدارند۰

در این شک نیست ؛ که با وجود چنین سابقه طولانی و موجودیت کادر های متخصص ؛ مدیریت استفاده از این ظرفیت ها وجود نه  داشته ؛ که متاسفانه همین اکنون نیز افغانستان امروزه ؛ از آن می رنجد۰

بازدیدها: 901