حقمل: حکومت باید گام‌های موثر را برای پاسخدهی به کووید-۱۹ برای مدت دوسال روی دست گیرد

کابل (پژواک، ٢٤ جدی ۹۹): اجراات نسبتا ضعیف سیستم صحی کشور درجریان پروسه پاسخدهی به کوید۱۹ نماینگر ضرورت اصلاحات جدی درسکتور صحی میباشد.

این سخنان را دوکتور محمد نوروز حقمل متخصص سیستم صحی و استاد پوهنتون سیتی لندن در کشور انگستان؛ در مصاحبه اختصاصی با خبرنگار پژواک عبدالباسط کروخیل ابراز نموده، که به شکل سوال و جواب ذیلا  ارایه میگردد.

پژواک: سیستم صحی کنونی افغانستان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

حقمل: اگر سیستم صحی موجود کشور را با نزدیک به دو دهه پیش پیش مقایسه کنیم، سیستم صحی ما در جریان دو دهه در همه ابعاد دست‌آوردها خوبی داشته است. به گونه مثال ۲۰ سال پیش تنها نُه درصد هم‌وطنان ما به خدمات صحی دسترسی داشتند، در حالی‌که امروز ساحه پوشش خدمات صحی بیش‌تر شده است. در حال حاضر در مسافه پنج کیلومتر، حدود ۶۹ درصد و در ۱۰ کیلومتر حدود ۸۹ درصد از شهروندان افغان خدمات صحی اساسی دریافت می‌کنند. از طرف دیگر آمار در مرگ‌ومیر مادرهای باردار نیز کاهش یافته است. این آمار در گذشته در هر صد هزار ولادت،‌ حدود یک هزار و ۶۰۰ نفر بود، اما در حال حاضر به ۳۹۶ نفر رسیده است. مرگ ومیر سالانه از باعث توبرکلوز در گذشته به ۱۵۰۰۰ میرسید که قعلا ان ارقام به ۸۹۰۰ کاهش یافته است. البته سایر آمارها هم بیان‌گر پیشرفت در سکتور صحت است. به گونه مثال دو دهه پیش از هر یک هزار کودک زیر پنج سال، ۲۵۶ تن‌شان به دلیل مشکلات صحی جان می‌دادند و این آمار اکنون به ۵۰ نفر رسیده است. همین‌گونه اگر اوسط عمر را بررسی کنیم، در ۲۰۰۳ این اوسط در بین زنان ۴۲ و در بین مردان ۴۴ درصد بود، اما این آمار در حال حاضر به ۶۲ و ۶۴ درصد رسیده است. به هر حال این نکات بیان‌گر پیشرفت‌ها است،‌ اما چالش‌هایی نیز وجود دارد که کاستی‌های درشت در ارایه خدمات صحی را نمایان می‌کند.

پژواک: از دید شما نکات مثبت سیستم صحی کنونی کدام‌ها است؟

حقمل: سکتور صحی کشور نکات مثبتی در ابعاد مختلف دارد که به بهتر شدن خدمات صحی کمک می‌کند. افغانستان در دو دهه گذشته شاهد پیشرفت قابل توجه در بخش‌های طب وقایوی بود که خبر مسرت ‌بخش است. هم‌چنان شمار مراکز صحی در سراسر کشور افزایش یافته است و بیش‌تر آن‌ها تعمیر معیاری و پرسنل ملکی دارد. این مراکز در سال ۲۰۰۲ حدود ۴۰۰ مرکز بود، اما در حال حاضر اضافه‌تر از سه هزار مرکز است. در کنار این، تمویل‌کننده‌گان سکتور صحی به کمک‌ها تعهد کرده‌اند. افزایش شمار پوهنتون‌ها و انستیتوت‌های طبی دولتی و خصوصی نیز نکته مثبت است و می‌تواند که نیازها به پرسنل در مراکز صحی را رفع سازد. موجودیت برنامه‌های اکمال تخصص در ولایت‌های درجه یک و حتا درجه دو هم بخشی از این کارها است و هم‌چنان رشد چشم‌گیر در سکتور صحی خصوصی دیده می‌شود. این‌ها همه مواردی است که در حال حاضر برای بهتر شدن خدمات صحی مفید است.

پژواک: نواقص و خلاهای جدی در سیستم صحی کشور چیست؟

حقمل: طبیعی است که هنوز مشکلات جدی در سیستم صحی کشور وجود دارد که نیازمند اعمال اصلاحات بنیادی است. متاسفانه کیفیت خدمات صحی پایین است و هنوز ۳۱ درصد مردم به خدمات صحی اساسی دسترسی ندارند. از طرف خدمات شفاخانه‌ای هم ایجاد اصلاحات جدی را می‌کند و برای بهبود کار سکتور صحی، باید اصلاحاتی در نظر گرفته شود. هم‌چنان دسترسی به خدمات در نقاط مختلف کشور ناموزون است. به گونه مثال ۸۵ درصد باشنده‌گان کابل، لوگر، پروان و کاپیسا به خدمات صحی اساسی دسترسی دارند، اما عین دسترسی در ولایت‌های غور، بادغیس، زابل و دایکندی حدود ۳۰ درصد است. همین گونه کیفیت ادویه در کشور پایین است  که مستقیما نتایح تداوی را متاثر می سازد وازین طریق سبب نارضایتی و باور بیمار را بالای سکتور صحی کشور متضرر می سازد. در حال حاضر ۷۵ درصد مصارف خدمات صحی از طرف مردم پرداخت می‌شود که طبعاً سبب اقزایش فقر و این فیصدی بلند باعث موانع استفاده از خدمات صحی در کشور میگردد.

از طرف دیگر، بخش بزرگی از پولی که برای خدمات صحی پرداخت می‌شود، به عواید سایر کشورهای می‌رود. مصارف هم‌وطنان ما که برای مداوای‌شان به خارج از کشور می‌روند، چیزی حدود ۴۰۰ میلیون دالر است. یک بحث عمده دیگر در بخش خدمات شفاخانه‌ای است که هنوز کیفیت قابل قبولی ندارد. همین گونه ضعف‌های اساسی در بخش نظارت و ارزیابی خدمات صحی وجود دارد که مسبب کاستی‌های زیاد است. به گونه مثال فساد اداری موجود در سکتور صحی علاوه بر این‌که اعتماد مردم به این سکتور را آسیب می‌زند، یک فضای بی‌اعتمادی را در سطح بین‌المللی به وجود می‌آورد. هم‌چنان وابسته‌گی سکتور صحی افغانستان به تمویل کننده‌های بزرگ هنوز برطرف نشده و پالیسی مشخص برای این کار وجود ندارد. نیاز است که مصارف خدمات صحی از کمک‌های خارجی کم‌تر و به جای آن، مالیه بر مواد مضر شبیه سگرت بیش‌تر شود. این کار عواید را بیش‌تر می‌سازد و زمینه تامین خدمات صحی با اغاز پرداخت پول توسط بیماران به فیصدی مناسب؛ تطبیق بیمه صحی و توجه بیشتر بالای افزایش موثریت در برنامه صحی وابستگی سیستم صحی را بالای پول تمویل کننده ها را کاهش میدهد. هم‌چنان اگر توجه به بهبودی کیفیت خدمات صحی گردد میزان رضایت هموطنان ما بالای سکتور صحی بلند میرود که با گذشت زمان مصارفی که مردم برای مداوای‌شان در خارج کشور می‌دهند، کاهش می‌یابد. در غیر آن یک بحث اساسی است که سیستم صحی امروز ما ۷۵ در صد به کمک‌های خارجی وابسته بوده و در صورت قطع این کمک‌ها، تحمل چنین مصارف برای جکومت در زمان کوتاه نا ممکن خواهد بود.

پژواک: یکی از سوال‌هایی که همواره مطرح می‌شود،‌ این است که چرا باید درصد زیادی از بیماران برای تداوی‌شان به خارج از کشور سفر کنند؟

حقمل: این‌جا دلایل وجود دارد که کیفیت پایین خدمات و بی‌اعتمادی به سکتور صحی از موارد عمده آن است. افزون بر این هماهنگی ضعیف بین سکتور صحی خصوصی و دولتی دیگر دلیل این کار است. برخی از مواقع که یک سکتور خدمات صحی را فراهم کند، آن را به سکتور دیگر راجع می‌کند. هم‌چنان در بخش شفاخانه‌ای، به ویژه در شفاخانه‌های تخصصی و مافوق تخصصی مشکلات عمده موجود است که این باغث گردیده تا اعتماد بالای سکتور صحی در کشورپاین بوده و سالانه مصارف بودیحه انگفت در قسمت سفر به کشور های خارجی جهت تداوی مریضان بمصرف برسد. نا گفته نباید گذاشت که ۸۰ در صد امراض مذکور در داخل کشور در صورتیکه تمرکزبالای جلب سرمایه در سکتور صحی خصوصی در بخش تخصوصی و مافوق تخصصی  وایجاد سیستم فعال و موثراعتبار دهی که کیفیت عرضه خدمات را در سکتور صحی تضمین نمایند  قابل تداوی است.

پژواک: تطبیق پروژه‌های صحی را در کشور چگونه ارزیابی می‌کنید؟

حقمل: البته باید گفت که در کنار موفقیت در تطبیق بخشی از پروژه‌های موجود، یک سلسله مشکلات عمده نیز دیده می‌شود. یک تعداد از پروژه‌ها به گونه‌ای دیزاین است که اهداف و مقاصد خلص و واضح ندارد و در برخی از مواقع مشخص نیست که تطبیق آن در کدام بخش سبب بهبودی می‌شود. به همین دلیل با تطبیق یکتعداد از پروژه ها تاثیر خاصی در سکتور صحی ایجاد نمی‌کند. در کنار این بخشی از پروژه‌هایی است که در آن تضاعف واضح وجود دارد و این کار سبب می‌شود که موثریت پروژه‌ها کاهش یابد. در برخی اوقات هنگام پلان‌گذاری پروژه ها توجه عمده صورت نمی‌گیرد. از سوی دیگر مداخله افراد بانفوذ در این چنین موارد وجود دارد. این بحث‌ها سبب می‌شود که بعضی اوقات مصارف پرسنل بخش بزرگی از بودجه پروژه‌ها را احتوا می‌کند. حتا در مواقعی پرسنل غیرضروری استخدام می‌شوند که متاسفانه موثریت تطبیق پروژه می‌کاهد.

یک موضوع مهم دیگر این است چون پروژه‌ها دارای زمان مشخض است اگر جز برنامه مشخص نباشد و نهادینه نگردد در طولانی مدت بعد از ختم پروژه تاثیرات مثبت آن احساس نخواهد گردید. به گونه مثال در بخش بهبود کیفیت سه پروزه متفاوت در 18 سال گذشته در بخش صحت تطبیق شد. برنامه اول به نام نقطه ارایه خدمات کاملا فعال « Fully Functional Service Delivery Point»، پروژه دوم به نام تصمین «Quality Assurance» و پروژه سوم زیر نام بهبود کیفیت«Harmonized Quality Improvement» بود. با ختم هر سه پروژه فعلاً در وزارت صحت عامه و چارچوب دولتی دیپارتمنت نیست که بالای بهبود کیفیت خدمات صحی مستقیما تمرکز نمایند؛ زیرا این پروژه‌ها نهادینه و وارد سیستم نشد. به هر ترتیب از ظرفیتی و تغییراتی که ایجاد شده بود، به شکل دوام‌دار استفاده نشد. بحث اخیر هم ضعف در بحث نظارت و ارزیابی پروژه‌های صحی است. متاسفانه واقعات گسترده فساد اداری را در پروژه‌های صحی توسط اورگانهای مختلف گزارش داده شد  که از یک طرف به اعتماد حکومت در سطح ملی و بین‌المللی آسیب میرساند و هم‌زمان با ان اعتماد مردم را نیز در مورد سکتور صحی به شکل چشم‌گیری کاهش می‌دهد.

پژواک: چه کارهایی باید در جریان دو دهه در امر سیستم‌سازی سکتور صحی صورت می‌گرفت؟

حقمل: با وجود این‌که ما شاهد دست‌آوردها در سکتور صحی بودیم، اما پنج موضوع بسیار عمده است که متاسفانه به آن توجه اعظمی صورت نگرفته است. اول ایجاد سیستم فعال و موثر که باید سبب جذب سرمایه‌گذاری در سکتور صحی خصوصی و زمینه‌ساز مشارکت بخش‌های دولتی و خصوصی، به شمول تولید دوا و وسایل طبی می‌شد تا بدین ترتیب ما در بخش تولید ادویه وسایل طبی پیشرفت قابل ملاحظه میداشتیم، که فعلا بودیجه سالانه ادویه ووسایل طبی که از کشور های خارجی وارد میگردد در حدود ۶۰۰ میلون بوده و به فیصدی بسیار پاین درداخل کشور تولید میگردد. بحث دوم ایجاد سیستم فعالی است که در آن خدمات تخصصی و مافوق تخصصی شفاخانه ای انکشاف می‌کرد و سبب می‌شد که میزان سفر بیماران برای مداوا به خارج از کشور به حداقل کاهش می‌یافت که فعلا این مصارف سالانه به ۴۰۰ میلون میرسد. سوم هم ایجاد سیستمی است که در آن تشخیص امراض ساری، دریافت واقعات و ظرفیت پاسخ‌دهی پیشرفته وفعال به شیوع امراض ساری صورت می‌گرفت. این سیستم باید در صورت شیوع انواع مختلف امراض ساری به شمول آنفلونزا، تلفات را به حداقل کاهش می‌داد که ما در جریان پاسح دهی به پاندیمی کوید۱۹ به آن متوچه شدیم که انکشاف این بخش به توجه جدی نیاز دارد. بحث چهارم هم اصلاحات جدی و عمیق در بخش ارتقای ظرفیت به ویژه برنامه‌های اکمال تخصص است تا با استفاده از آن، پرسنل صحی پس از تکمیل دوره آموزشی و تخصص در بخش خصوصی و دولتی زمینه عرضه خدمات صحی را فراهم میساخت که دارای چالش های عمده میباشد. بحث پنجم موضوع انکشاف سیستم اعتباردهی با همکاری وزارت تحصیلات عالی و شورای عالی طبی است تا کیفیت خدمات صحی را در سکتور شفاخانه‌های خصوصی و دولتی تضمین کند. متاسفانه در این موارد توجه کم‌تری صورت گرفته است.

پژواک: پیشنهادها شما برای سیستم‌سازی صحی در کشور چیست؟

حقمل: موضوعاتی وجود دارد که در بحث ساخت سیستم صحی مهم است. اول ایجاد سیستمی است که خدمات شفاخانه‌ای را از حالت بحرانی کنونی خارج کند. به گونه مثال تطبیق سیستم‌ شرکت‌سازی است که یکی از تجارب موفق در سنگاپوربرای بهبود کیفیت سکتور صحی تطبیق شده ودارایی نتایج مثبت بوده. یعنی به نحوی دادن جایگاه قانونی برای شفاخانه‌ها در قسمت کار کردن با سکتور خصوصی و گرفتن فیصدی پول در بدل خدمات باکیفیت از آن طبقه جامعه که توانایی پرداخت آن را دارد وایجاد شرایط برای هموطنان که ظرفیت پرداخت پول را ندارد نیز از خدمات صحی محروم نگردد. این عایدات در واقع در قسمت بهبود خدمات صحی و خودکفایی شفاخانه‌های تخصصی و مافوق تخصصی کمک می‌کند. دومین پیشنهاد، انکشاف سیستمی است که سبب حمایت و تشویق سرمایه در بخش سکتور خصوصی شود. این انکشاف کمک می‌کند تا از میزان بیمارانی که خارج از کشور می‌روند، کاسته شود. سوم هم ایجاد سیستم اعتباردهی شفاخانه‌ها در هماهنگی با شورای عالی طبی و وزارت تحصیلات عالی است. این کار سبب بهبود کیفیت در شفاخانه‌های تخصصی و مافوق تخصصی می‌شود. چهارم اصلاحات عمیق و جدی در برنامه اموزشی وپروسه اکمال تخصص تا کدری طبی بشمول کار مندان بخش نرسنگ نه تنها شرایط عرضه خدمات صحی با کیفیت همنوا با معیارات بین المللی را در داخل کشوررا ممکن سازد ولی در اینده معیارات کار کردن در خارج از کشور را تکمیل نمایند. پنجم اصلاحات در سیستم موجود نظارت و ارزیابی و تطبیق ان توسط یک اداره مستقل دولتی که فعلا این کار با مصارف بسیار بلند تنها از بخش خدمات صحی اساسی و ثانوی توسط یک موسسه بین المللی صورت میگرد بخش سکتور صحی خصوصی و شفاخانه تخصصی و مافوق تخصصی توسط وزارت صحت عامه میگرد ضرورت به اصلاحات جدی دارد. فعلا نهاد موجود در وزارت صحت عامه تحت نام انستیتوت ملی صحت عامه در صورتیکه ازساختار تشکیل وزارت صحت عامه جدا شود مسولیت وصلاحیت ارزیابی خدمات صحی در کشور برایشان سپرده شود. در تامین  کیفیت خدمات صحی با مصارف کمتر و درکاهش فساد اداری از طریق موسسات تطبیق کننده ملی و بین المللی و سکتور صحی خصوصی و مراکز صحی دولتی رول عمده خواهد داشت. انکشاف انستیتوت ملی صحت عامه منحیث یک نهاد مستقل ملی کمک خواهد کرد تا از مصارف هنکفت که برای ارزیابی موسسات صحی مصارف میگردد فوق العاده کاهش خواهد یافت. ششم ارتقای مرکز کنترل امراض ساری در مرکز و حوزه‌ها در بخش تشخیص و تداوی هم از نظر انکشاف در انواع معاینات و هم از نظر حجم آن یکی از اولویت‌ها باید باشد تا در زمان مواجه شدن با شیوع امراض ساری به شمول آنفلونزا، سطح مصاب شدن و مرگ‌ومیر را کاهش دهد.

پژواک: افغانستان با بحران کرونا دست و پنجه نرم می‌کند. از دید شما مبارزه با این ویروس در کشور چقدر موفق بوده است؟

حقمل: به روند مبارزه با کرونا باید از سه دید متفاوت نگاه کرد:

اول حمایت رهبری حکومت در مبارزه با کوید۱۹

دوم ظرفیت وزارت صحت عامه در مرکز در انکشاف پلان جامع برای مبارزه با کوید۱۹ با سایر ادارات ذیربط و نظارت از پلان توسط

سوم روند تطبیق پلان مبازه با کرونا و نظارت از آن

در بخش اول حمایت رهبری حکومت در مرحله آماده گی از زمانیکه واقعات کوید۱۹ در چین ظهور کرد الی اکنون سبب تاثیرات مثبت در مبارزه با کرونا گردید بطور مثال اعمار تعمیر شفاخانه ها د اکثریت ولایات و تهیه وسایل طبی پیشرفته بشمول ماشین تولید اکسیجن به تعداد کاقی بدون حمایت رهبری حکومت امکان پذیر نبوده. حمایت ریس جمهور از پروسه اصلاحات سیستم صحی که ضرورت آن در جریان مبارزه به کوید۱۹ برملا گردید از جمله فرصت های تاریخی برای وزارت صحت است امید است ازاین استفاده درست صورت گیرد.

دربحش دوم درقسمت اماده گی مبارزه با کوید۱۹ توسط رهبری وزارت صحت عامه با وجود حمایت قاطع حکومت وفرصت زمانی کافی (بین ظهور کوید۱۹ در کشور چین الی ثبت اولین واقعه مثبت در افغانستان) برای آماده گی مبارزه با کوید۱۹ موفقیت کمتر خصوصا در مرحله مبارزه با موج اول کوید۱۹ داشتیم بطورمثال توجه کمتر در قسمت تهیه وسایل محا فظتی فردی و آغاز برنامه آموزشی برای پرسونل صحی که مستقیما در شفاخانه اختصاصی برای تشخیص و تداوی کوید۱۹ اختصاص داده شده بود باعث تلفات ۶٪ پرسونل صحی که بلندترین رقم تلفات پرسونل صحی بین کشور های اسیایی جنوبی بود. برعلاوه آن توجه کمتر به تدارکات سامان الات و امتعه طبی در مرحله آماده گی باعث گردید تا در شفاخانه اختصاصی کوید۱۹ نه تنها کمبود اکسیجن بلکه کمبود سایر مواد ضروری و وسایل حیات پرسونل صحی و بیماران بشکل جدی تهدید کردند. قابل ذکر است که از اجراات پرسونل صحی با وجود تمام مشکلات از اغاز مبارزه با کوید۱۹ الی اکنون باوجود تاخیر در اجراات امتیازات و کمبود امکانات قابل تقدیر است. برعلاوه آن محروم ساختن سکتور صحی خصوصی در مرحله موج اول کوید ۱۹نیز از جمله اشتبهات بوده که نسبت حجم زیاد کار بالای شفاخانه دولتی کیفیت خدمات را متضرر نموده که باعث کاهش اعتماد بالای سکتور صحی کشور گردید.

سوم روند تطبیق پلان مبازه با کرونا و نظارت از آن: در این قسمت شفاخانه اختصاصی برای کرونا دراکثریت ولایت مجهز با وسایل طبی و دارایی پرسونل فعالیت می نمایند. که پرسونل شفاخانه های مذکور در بخش تشخیص وتداوی اموزش دیده اند از جمله دست اورد های عمده محسوب میگردد.

با وجود موفقیت های موفق متاسفانه نسبت ضعف دربخش مدیریت و نظارت وارزیابی از تطبیق پروژه های مبارزه با کوید۱۹ در مرکز و ولایات نمونه های عمده سو استفاده و فساد اداری توسط اورگان های مختلف در رسانه های ملی و بین المللی انعکاس یافت.

چالش های عمده ذیل نیز درجریان مبارزه کوید۱۹ در ساحه تطبیق نه تنها در ولایات بلکه در مزکر نیز ملاحظه گردید. سکته‌گی در خدمات اساسی غیر کرونا باعث مشکلات صحی گردید مانند: ۱) سکته گی در برنامه واکسین در سطح ملی صدمه زیادی دید و شما شاهد هستید که در اخیر ۲۰۲۰ شمار واقعات پولیو دو چند شده است.۲) سکته‌گی در خدمات در بخش قلبی، تنفسی و حتی در بخش نسایی ولادی وجود داشت و به همین دلیل شمار واقعات فوتی بدون کرونا نیزنظربه سال های گذشته در کشور بلند بود.

برعلاوه دراکثریت کشورهای جهان درجریان مبارزه با کرونا زمانیکه خلاهای در سیستم صحی برملا میگردد از همزمان از خلا های مشخص شده  منحیث فرصت برای تقویت سیستم صحی استفاده  میگردد و در حل کوتاه مدت و دایمی آن توجه جدی می نمایند تا در دورهای بعدی ظرفیت و موثریت سیستم پاسخ دهی علیه کرونا را بلند ببرد که از این شیوه درافغا نستان نسبت ضعف در مدیریت استفاده کمتر صورت گرفته است. بالاخره در پلان مبارزه با کرونا توجه کمتر به انکشاف پلان جامع که سبب ایجاد ظرفیتی که چالش‌های موجود در مبارزه با کرونا را به فرصت تبدیل کند و سبب تقویه سکتورهای مربوطه گردد.

پژواک: نقش بحران کرونا در برجسته‌سازی مشکلات سیستم صحی کشور را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

حقمل: به همان اندازه که کووید-۱۹ جهان را با چالش جدی روبروساخت، فرصت‌های زیادی را نیز ایجاد کرد. شما می‌دانید که کشورهای خارجی سالانه پول هنگفتی را برای ارزیابی سیستم صحی‌شان مصرف می‌کنند. به عوض باندمی کووید-۱۹ در مقایسه با ارزیابی‌های عادی، سیستم‌های صحی کشورها را عمیق‌تر ارزیابی کرد تا ظرفیت واقعی سیستم‌ صحی را به ویژه در حالات اضطراری روشن کند. می‌توان گفت که افغانستان از خوش ‌بخت ‌ترین کشورهای است، زیرادر قسمت مبارزه با کرونا بودجه کافی از سوی رییس جمهور با ظهور واقعات کرونا در کشور چین اختصاص یافت و شفاخانه‌های اختصاصی اعمار شد. اما با توجه به ضعفی که در سکتور صحی وجود داشت، تعمیر ساخته شده برای ماه‌ها استفاده نشد؛ زیرا تدارکات طبی همزمان با ساخت تعمیر آغاز نشد و پرسنل آموزش ندیدند. همین موضوع سبب شد که از شفاخانه‌های مخصوص کرونا به شکل موثراستفاده  نشود. از طرف دیگر بحث سوء استفاده در رسانه‌های ملی و بین المللی انعکاس یافت و سبب کاهش اعتبار مردم و تمویل‌کننده‌گان به سکتور صحی شد. حال که خلاها در بخش های مختلف سیستم صحی مشخص شده است، حکومت باید از این فرصت طلایی استفاده اعظمی نمایند و اصلاحات لازم را در سکتور صحت به میان بیاورد تا نه تنها در صورت بروز چنین واقعات اضطراری، سیستم صحی با ظرفیت بلندی پاسخدهی داشته باشیم بلکه فیصدی هموطنان ما که به خارج جهت تشخیص و تداوی سفر می نمایند با استفاده از بلند بردن ظرفیت خدمات صحی و بهبود کیفیت خدمات صحی درداخل کشوربه حد اقل کاهش یابد.

پژواک: به باور شما مشکلات عمده در مبارزه با کرونا چیست؟

حقمل: از آغاز شیوع کووید-۱۹ در چین، افغانستان فرصت مناسبی داشت که برای مبارزه با این ویروس آماده‌گی جدید می‌گرفت. نیاز بود که از این سه ماه در بخش تدارکات و آموزش پرسونل استفاده می‌شد، اما متاسفانه استفاده نشد. وقتی که موارد مثبت در افغانستان ثبت شد، شفاخانه‌ها زیر فشار آمد و با کمبود جدی وسایل محافظتی روبه‌رو شد. هم‌چنان برنامه آموزشی در وقت لازم آغاز نشد تا پرسونل صحی در زمان معین برای این مبارزه آمد باشد. به همین دلیل سطح تلفات در کشور از آغاز کرونا تا شیوع موج دوم به حدود شش درصد رسید که درشت‌ترین آمار در سطح جنوب آسیا بود. افزون بر این تاخیر در تدارکات و تهیه وسایل طبی اساسی سبب شد که تعمیرهای ساخته شده استفاده نشود. در کنار این موارد، پلان پاسخ‌دهی ضعیف در سطوح مختلف که می‌توانست چالش‌ها را به فرصت بدل کند. مسوولیت تنها به وزارت صحت عامه داده شد حتی در شش ماه اول سال ۲۰۲۰سکتور خصوصی صحی از اشتراک در مبارزه با کرونا محروم در حالی که در سایر کشورها مبارزه با کرونا ایجاب مداخله فراتر از وزارت صحت عامه را می نمود.همچنان نظارت ضعیف از برنامه پاسخ‌دهی کرونا سبب شد که افراد فرصت ‌طلب از موقع استفاده کنند و این کار به جایگاه سکتور صحی در سطح ملی و بین‌المللی آسیب رساند.

فعلا که سکتور صحی خصوصی شامل مبارزه با کرونا است ارقام فعالیت آن بشکل دقیق و مکمل در سیستم گذارش دهی وزارت صحت عامه مدغم نمیگردد تا در قسمت تصمیم گیری از آن استفاده نمایند. همچنان وزارت تحصیلات عالی با وجود داشتن شفاخانه بزرگ کدری در چندین ولایات فعالیت می نمایند وموجودیت دیبارتمنت تداوی امراض ساری در فاکولته های طب پوهنتونهای دولتی و بخش سکتور خصوصی که در هماهنگی با وزارت تحصیلات عالی فعالیت می نمایند تا هنوز مستقیما در بحث ملی با مبارزه با کرونا باید دخیل باشد. جهت بهبود هماهنگی باید مسولیتهای تمام موسسات بین المللی و ملی  و دفتر ملل متحد در بخش صحت در کشور فعالیت می نمایند باید مشخص شود تا سبب بلند بردن موثریت برنامه مبارزه با کرونا گردد.

پژواک: نکات قوت در روند کنونی مبارزه با کرونا چیست؟

حقمل: در این اواخر نکات مثبت در روند مبارزه با کرونا پیش‌تر شده است. تعهد حکومت به مبارزه با کرونا بلخصوص حمایت رییس جمهور از این روند، نظارت شورای عالی طبی از برنامه تطبیق مبارزه با کووید-۱۹، همکاری سکتورهای صحی دولتی و خصوصی، جدیت حکومت در مبارزه با فساد اداری و نشست‌های رییس جمهور با پرسنل صحی در سطوح مختلف برای رسیده‌گی به مشکلات سیستم صحی از مواردی است که می‌توان از آن به عنوان نکات قوت این روند یاد کرد.

پژواک:‌ برای بهترسازی روند مبارزه با کرونا چه پیشنهادی داريد؟

حقمل: آن گونه که منابع معتبر بین‌المللی می‌گویند، متاسفانه شهروندان کشورهای رو به انکشاف به شمول افغانستان در جریان سال ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۲ به واکسین کووید-۱۹ دسترسی پیدا می‌کنند. با توجه به این وضعیت، احتمال شیوع موج سوم،‌ چهارم و حتا پنجم نیز وجود دارد الی زمانیکه برنامه واکسین کوید-۱۹ بشکل جامع در کشورتطبیق گردد و معافیت عمومی در کشور ایجاد گردد. پس حکومت باید یک سلسله گام‌ها را برای پاسخدهی موثر به کووید-۱۹ برای مدت دوسال روی دست گیرد. از جمله طرح جامع پاسخ‌دهی طوری باشد که زمینه اشتراک فعال ادارات مرتبط دولتی، از جمله وزارت تحصیلات عالی، وزارت زراعت، ښاروالی و سکتوری خصوصی صحی و تولیدی در آن فراهم شود. آن بخش از سکتور خصوصی که در تولید دوا و وسایل طبی، به ویژه وسایل محافظت فردی، ماسک، صابون، مایع دست‌شوی و سایر مواد ضروری برای مبارزه با ویروس کرونا نقش دارد، نیاز است که شامل پلان های ملی و حوزه‌ای کووید-۱۹ شود تا در صورت بسته شدن سرحدات، این بخش از سکتور خصوصی مواد لازم را با سایر سکتورها شریک کند.

این میکانیزم زمیته تبدیل کردن چالش‌ها را به فرصت‌ها مهیا می‌کند. به گونه مثال درصورتیکه درجریان امواج سوم و چهارم برای مدت صولانی سرحدات کشور مسدود میگردد، وزارت زراعت می‌تواند که با استفاده از بودجه کافی که شامل پلان پاسخ‌دهی کرونا ظرفیت نگهداری میوه جات و سبزیجات در سردخانه‌ها را بلند ببرد. تا از یک طرف از تخریب میوه جات و سبزیجات جلوگیری واز طرف دیگر هموطنان ما به ان دسترسی داشته باشد. سکتور خصوصی صحی نیز می‌تواند ظرفیت و کیفیت خدمات را برای حل مشکلات صحی بالا ببرد تا بیماران که از باعث مسدود شدن سرحدات به کشورهای خارجی سفر نمیتواند مجبور ازمراکزصحی  داخل کشور استفاده نمایند. در صورت بلند بردن سطح اگاهی بیماران در مورد موقعیت مراکز صحی در بخش های مختلف صحی فعالیت می نمایند و همزمان توجه بالای بلند بردن ظرفیت و کیفیت عرضه خدمات صحی  منتج به بلند بردن اعتماد بالای سکتور صحی میگردد. بدین ترتیب در طولانی مدت از پرداخت هزینه هنگفت برای تداوی در خارج از کشور جلوگیری می‌شود.

انکشاف پلان جامع پاسخدهی با کرونا و تطبیق جدی آن در بخش های مختلف نه تنها باعث تقویت سیستم ها درسکتور ذیدخل گردیده بلکه سالانه درحدود  ۲۰۰ میلون دالر را که هموطنان ما در خارج کشور به مصرف می رساند در داخل کشور جذب خواهد گردید.

تجارب کشورهایی که در آن سیستم صحی قوی وجود دارد، نشان می‌دهد که به هر اندازه سیستم صحی تحت رهبری افراد فنی و به دور از سیاست باشد، به همان اندازه زمینه پیشرفت سکتور صحی فراهم می‌شود. در حال حاضر رییس جمهور به گونه جدی به اصلاحات در سکتور صحی توجه کرده است و این حمایت سبب می‌شود که زمینه را برای رشد تخنیکی سکتور صحی فراهم سازد. امید بر این است که این سکتور تخصصی‌تر شود و هم‌زمان با تعین تیم رهبری مسلکی که دارای تجارب ملی و بین‌المللی، از فرصت‌های طلای تاریخی موجود به نفع تقویت سکتور صحی استفاده اعظمی نمایند.

پژواک: باید کدام کارها انجام شود تا افغانستان در پنج سال آینده سکتور معیاری صحی داشته باشد؟

حقمل: اگر به نقاط ذیل توجه شود، افغانستان تا پنج سال آینده می‌تواند سیستم صحی بسیار بهتر نسبت به امروز داشته باشد. ۱) تمرکز بالای اصلاحات خلاهای شناسایی شده در جریان پاسخدهی مبارزه با کوید۱۹ در بحش های مختلف سیستم صحی کشور.۲) تمرکز بالای  اصلاحات جدی در بخش شفاخانه‌ها به ویژه تطبیق برنامه‌های شرکت‌سازی شفاخانه‌ها که مستقیم روی کیفیت خدمات شفاخانه‌ها و خودکفایی آن‌ها تاثیر می‌گذارد. ۳)اصلاحات جدی در برنامه اکمال تخصص وبخش نرسینگ شفاخانه ها. ۴)تقویت بروسه نظارت و ارزیابی از تطبیق عرضه خدمات صحی توسط موسسات ملی ، بین المللی و سکتور خصوصی و معرفی ابتکارات در ساحات مختلف صحی به شمول دیجیتال‌سازی در بخش عرضه خدمات صحی . ۵) ایجاد سیستم اعتباردهی خصوصا در بخش شفاخانه تخصصی و مافوق تخصصی دولتی و غیر دولتی . ۶) توجه جدی بالای جلب سرمایه در بخش سکتور صحی خصوصی، تولیدات ادویه ووسایل طبی.

پژواک: از این که به ما فرصت دادید، سپاس‌گزاریم.

حقمل: از شما هم تشکر.