اخراج اجباری و ناگهانی؛ مهاجرین افغان از ایران با دستان خالی و سرنوشت نامعلوم به کشور بازمی‌گردند

کابل (پژواک، ۲۴ سرطان ۱۴۰۴): در پی افزایش بی‌سابقۀ اخراج مهاجرین افغان از ایران، هزاران خانواده با دستان خالی به کشور برگشته‌اند؛ آنان از حکومت می‌خواهند برای‌شان سرپناه و زمینهٔ کار فراهم گردد. از سوی دیگر، آگاهان اخراج اجباری مهاجرین را نقض حقوق بشر می‌دانند و خواهان اقدام سازمان ملل برای جلوگیری از روند شدند.

آگاهان، اخراج اجباری و گروهی مهاجرین افغان از ایران را نقض حقوق بشری خوانده از ملل متحد خواستند که در قسمت جلوگیری از این روند اقدام کند.

مهاجرین برگشته خواستار کمک‌ اند

در ترمینل ترانسپورتی و مسافربری پایتخت در منطقهٔ سرای شمالی کابل، روزانه هزاران مهاجر عودت‌کنندهٔ اجباری از ایران پیاده می‌شوند. در میان آنان خانواده‌هایی هستند که به دلیل فقر و مشکلات اقتصادی به ایران رفته بودند و اکنون با دستان خالی به کشور برگشته‌اند. یکی از این مهاجرین، راحله است که همراه با پنج عضو خانواده‌اش برگشته‌است.

راحله، از تجربۀ تلخش چنین روایت می‌کند: «سه پسر و دو دختر دارم، دقیقا ۳ بجه شب پولیس‌ ایرانی آمدن و گفتند ما به شما نگفته بودیم که تا ماه چهارم به کشور تان برگردید، من برایش گفتم تا فردا برایم وقت بدهید، اما ندادند، فقط یک چند جوره لباس را در بیک انداختیم و برآمدیم،‌ کلید را به همسایه دادیم که برای صاحب خانه بدهد.»

وی که سال‌ها در ایران در خانه‌های مردم صفاکاری کرده می‌گوید که شوهرش معتاد بود و حدود دو سال پیش ناپدید شد که با وجود تلاش‌های فراوان، یافت نشد.

او که باشندهٔ اصلی ولایت بغلان است و پس از ۷ سال به کشور برگشته گفت که در ایران چرخ زنده‌گی به سختی اما با تلاش همۀ اعضای خانواده می‌چرخیدف اما حالا که به وطن برگشته‌اند، حیران است که چگونه و از کجا شروع کنند؟

وی در حالی که می‌گفت پس از بازگشت، با موجی از مشکلات روبه‌رو شده‌اند افزود: «خانه نداریم، حیران ماندیم کجا برویم.»

او می‌گوید، وقتی به مهاجرت رفتند، زنده‌گی را از صفر آغاز کردند، طی هفت سال، به‌تدریج وسایل خانه را تنظیم کرده و زنده‌گی ابتدایی‌شان را ساخته بودند، بی‌خبر از آن‌که روزی ناگهان و ناخواسته، باید همه‌چیز را همان‌طور رها کرده و برگردند.

معصومه خاوری، باشندۀ اصلی شهر مزار شریف  که از کشور ترکیه برگشته می‌گوید، هنوز معیاد ویزهٔ شان تمام نشده بود که حکومت آن‌کشور آنان را به‌گونهٔ اجباری اخراج کرده‌است.

وی افزود: «ما را با فریب از خانه بیرون کشیدند، گفتند فقط یک ساعت با شما کار داریم، اما بعد ما را به کمپ‌ها بردن، به مدت ده روز، از یک کمپ به کمپ دیگر منتقل‌ ما کردند. زن‌ها، مردها و کودکان را جدا جدا، بدون غذا و امکانات، نگه‌داشته بودندف سپس بدون این‌که چیزی به ما بگویند، ما را اخراج‌ کردند.»

او که می‌گفت، سال‌ها پیش به‌دلیل افزایش مشکلات اقتصادی و ناامنی کشور را ترک و به ترکیه مهاجر شدند افزود: «۷ سال در شهر دِنیزلی ترکیه مهاجر بودیم،  در آن‌جا زندگی ابتدایی خود را ساخته بودیم.»

خاوری که به فرزندان قد و نیم قدش نگاه می‌کرد و پریشان به نظر می‌رسید گفت: «فعلا برگشتیم، نی جای نی مکان و نی اشیا داریمف فقط روزی که آمدیم در میدان هوایی یک کمپل و یک دو جوره لباس زمستانی برای ما دادند، کم و بیش پیسه نقد دادن.»

خاوری می‌گوید که لحظهٔ اخراج از ترکیه برای او و خانواده‌اش یکی از تلخ‌ترین تجربه‌های زندگی‌شان بود، تمام وسایل، اسناد شخصی وغیره شان در همان‌جا باقی مانده‌است.

همچنین بی‌بی زینب، باشندۀ اصلی ولایت کندز، بیوه‌زنی که سال‌ها با مشکلات فراوان در ایران زندگی کرده می‌گوید، سه روز پیش به کابل برگشته‌است. او افزود که یکی از پسرانش هنوز در ایران مانده تا دستمزدش را دریافت کرده و سپس به کشور برگردد.

او با چشمانی خسته و دل پر از نگرانی می‌گوید: «خانه می‌پالیم، هر چه می‌گردم پیدا نمی‌تانم.»

وی افزود، چهار سال قبل به دلیل تشویق خویشاوندانش به آن‌کشور رفت، اما در آنجا نیز با بسیاری از مشکلات مواجه شده‌اند.

او می‌گوید، افغان‌ها حتی اجازۀ گرفتن نان از نانوایی‌های ایرانی‌ها را ندارند، به سوپرمارکیت‌ها اجازه ندارند، بعضی از هراتی‌ها که نانوایی داشتند، افغان‌ها از آن‌جا نان می‌گرفتند.

بی‌بی زینب از جامعۀ جهانی خواست که مانع اخراج اجباری مهاجرین شوند.

از سوی دیگر، ناصراحمد عارفی، مردی که پس از ۱۲ سال مهاجرت، اکنون همراه با ۲۰ عضو خانواده‌اش به کشور بازگشته، نه جایی برای رفتن و نه پولی برای رسیدن به ولایت اصلی‌اش ولایت تخار دارد.

موصوف که در شهر شیراز ایران زنده‌کی می‌کرد افزود: «۱۴۰ میلیون تومان پول خانۀ ما و صد میلیون پول کارم را ندادند، حالی پیسه نداریم که تخار برویم.»

وی که می‌گفت به دلیل مشکلات اقتصادی و بیکاری مجبور به ترک کشور شده بود افزود، در ایران زنده‌گی خوب نبود، اما به دلیل که کار داشت می‌توانست که فامیل‌اش را اعاشه کند.

موصوف از برخورد بسیار خشن پولیس ایران شکایت کرده افزود که تمام وسایل خانۀ شان در آن‌جا ماند.

عارفی از مشکلات اقتصادی می‌نالد و می‌افزاید که هنگام عبور از ولایت نیمروز، صرف ده‌هزار افغانی برایش کمک شده که جواب‌گوی نیازمندی‌های آنان نیست.

او مانند سایر مصاحبه شونده‌ها از امارت اسلامی می‌خواهد که برای مهاجرین برگشته، سرپناه و زمینۀ کار فراهم شود و از نهادهای کمک‌رسان بین‌المللی نیز تقاضا دارد که مهاجرین را تنها نگذارند.

آگاهان: اخراج گروهی مهاجرین از ایران نقض حقوق بشری و بین‌المللی است

بلال‌احمد خطیر، کارشناس امور حقوقی می‌گوید: «از دیدگاه کنوانسیون‌های بین‌المللی و حقوق بشری، به‌ویژه کنوانسیون حمایت از حقوق مهاجرین مصوب سال ۱۹۹۰، دولت‌ها حق اخراج مهاجرین را دارند، اما این حق مطلق و نامحدود نیست، بلکه با یک‌سلسله محدودیت‌هایی مواجه است.»

منبع در ادامه می‌گوید: «از جمله اصل منع اخراج جمعی که در پروتوکل چهار کنوانسیون اروپایی حقوق بشر و مادۀ ۲۲ کنوانسیون حقوق مهاجرین تسجیل یافته اشاره کنیم؛ یعنی دولت‌ها حق اخراج جمعی مهاجرین را ندارد، چیزی را که دولت ایران عملا نقض نموده‌است. دولت ایران همۀ مهاجرین افغان را آنانی که اسناد قانونی دارند، اخراج می‌کند که این خلاف اسناد حقوق بشری و حقوق مهاجرت است.»

وی با تأکید بر این‌که مهاجرین حق شکایت دارند افزود، بازگرداندن مهاجرین نباید همراه با شکنجه و بدرفتاری باشد، اما دولت ایران با چنین رفتارهایی، کرامت انسانی را نادیده می‌گیرد.

این کارشناس اضافه کرد: «اگر یک مهاجری برای دولت میزبان برای امنیت‌اش خطر بوده‌است، باید به‌صورت فردی مورد بازرسی قرار بگیرد و اخراج شود.»

به گفتهٔ او، امارت اسلامی مکلف است برای مهاجران بازگشته، یک‌ سلسله سهولت‌ها و امکانات را فراهم کند. در قدم نخست، باید این افراد ثبت و رده‌بندی شوند، سپس به‌صورت رایگان به ولایت‌های اصلی‌شان منتقل گردند، خدمات صحی دریافت کنند و در صورت نداشتن سرپناه، برای‌شان محل بودوباش تهیه شود.

وی می‌افزاید، سازمان ملل متحد نیز مکلفیت دارد که بالای دولت ایران فشارهایی را وارد کند تا این روند را به وقفه اجرا کند.

همچنان، عبدالرزاق عدیل، آگاه امور مهاجرین می‌گوید: «خروج اجباری مهاجرین افغان از ایران یک فاجعۀ انسانی است که طبعات آن متاسفانه برای هزاران خانواده و همچنان برای آیندۀ افغانستان بسیار وخیم خواهد بود، این اقدام نه تنها مشکلات انسانی زیادی را به وجود می‌آورد، بلکه می‌تواند به بحران‌های اجتماعی و اقتصادی در افغانستان نیز دامن بزند.»

موصوف نیز گفت که باید امارت اسلامی در همکاری با نهادهای کمک‌رسان بین‌المللی با یک برنامه‌ریزی جامع به نیازهای اساسی این عودت‌کننده‌گان رسیده‌گی کند.

وی افزود: «اخراج اجباری مهاجرین نه تنها مغایر با ارزش‌های انسانی است، بلکه می‌تواند پیامد‌های منفی بلند مدتی داشته باشد، از سوی دیگر جامعۀ جهانی باید کمک‌های خود را به افغانستان افزایش دهند تا این کشور بتواند حداقل به نیازهای برگشت‌کننده‌گان خود پاسخ دهد.»

از سوی دیگر، عبدالمطلب حقانی، سخنگوی وزارت امور مهاجرین و عودت‌کننده‌گان به پژواک گفت، از اول ماه جاری سرطان تا کنون بیش از پنج‌صد هزار مهاجر افغان به کشور بازگشته‌اند.

وی افزود: «از آغاز ماه سرطان سال جاری خورشیدی تاکنون ۵ لک و ۷۶ هزار و ۷۹ تن از کشورهای ایران، پاکستان و ترکیه به کشور برگشته‌اند که در میان آنان بیش از نود هزار تن مجرد و بیش از چهارصد هزار تن از اعضای خانواده‌ها بودند.»

به گفتۀ او، برای این مهاجرین برگشته سهولت‌هایی در بخش‌های بودوباش، تعلیم و کار فراهم شده‌است.

وی همچنان گفت: «در روزهای اخیر، ویدیوهایی منتشر شده‌است که نشان می‌دهد با مهاجرین افغان در ایران از سوی برخی افراد رفتار ناراحت‌کننده صورت می‌گیرد، اگرچه تاکنون مکان دقیق ثبت این ویدیوها مشخص نیست، اما این موضوع جای نگرانی دارد.»

وی از حکومت ایران خواست تا در مورد این‌گونه رفتارها تحقیق جدی انجام دهد و به هیچ‌کسی اجازه ندهد که با چنین برخوردهایی، به روابط دوجانبه میان دو کشور آسیب برساند.

به گفتۀ او، تمام آماده‌گی‌ها برای رسیده‌گی به وضعیت مهاجرین عودت‌کننده گرفته شده و مهاجرینی که طی روزهای اخیر به کشور عودت کرده، در کنار ارایۀ کمک‌های نقدی و سایر خدمات، به ولایات اصلی شان انتقال داده شده‌اند.

وی افزود که برای رسیده‌گی به وضعیت مهاجرین برگشته، در بخش‌های مختلف کمیته‌هایی نیز ایجاد شده‌است.

وی تاکید کرد که برای ادغام مجدد مهاجرین و تأمین کرامت انسانی آنان، در تمام بخش‌ها آماده‌گی لازم وجود دارد و روند حمایت از بازگشت‌کننده‌گان به‌گونۀ دوام‌دار ادامه خواهد یافت.