تحقیقات علمی برای کشف حقیقت، یافتن راه حل برای چالش ها و بهبود زندگی انسان ها راه اندازی می شود. پژوهشگران با راه اندازی تحقیق، علت معضلات را کشف می کنند وبرای حل آن، راه حل های منطقی پیشنهاد می دهند. تحقیق علمی وتولید دانش، یکی از مشخصه های پیشرفت ملت ها شناخته شده است. البته تحقیقات علمی مانند دیگر عرصه ها، مستلزم یک سلسله پیش شرط ها می باشد. درکشورهای مترقی، سیستم به گونه ای عیار شده است که پیش شرط ها ومنابع لازم برای تحقیق آماده است و پروهشگر، ازاین نظرمشکلی ندارد؛ اما تحقیق و مهمتر از آن فرهنگ تحقیق در افغانستان، متاسفانه فرصت های لازم رشد را به دلایل مختلف نداشته است و این امر، در همه عرصه ها محسوس است.

پیشرفت در کشورهای مترقی، مدیون اختراعات و ابتکاراتی است که بر پایه تحقیقات علمی به میان آمده است. کشورهای منطقه هم از این کاروان پیشرو عقب نمانده و بنابر درک اهمیت و موثریت کاربرد تحقیق، به تولید دانش در عرصه های مختلف رو آورده اند. سالانه صدها مقاله علمی و رساله‏ی تحقیقی درکشورهای منطقه تولید می شود؛ اما درافغانستان، تحقیقات علمی، درسطح بسیار ابتدایی وبرای حل مشکلات روزمره هم صورت نمی گیرد. حتا پیشزمینه های تحقیقات علمی و تجربی دراین کشور وجود ندارد، چه رسد به اینکه تحقیقات علمی  سیستماتیک در نهاد ها و ادارات صورت بگیرد.

مشکلات زیادی فرا راه نهادینه شدن فرهنگ تحقیق در کشور وجود دارد. در پهلوی ضرورت اصلاح نظام تحصیلات عالی؛ یکی از اساسی ترین این مشکلات، عدم دسترسی به اطلاعات اولیه جهت انجام تحقیقات می باشد.

افغانستان با داشتن منابع سرشار آبی و موقعیت استراتیژیک جغرافیايی، بیشتر از پیش با مشکلات آب های فرامرزی مواجه خواهد شد. با مرور روابط افغانستان با کشورهای همسایه و شرکای آب در طی چندین سال گذشته، به آسانی میتوان استنباط کرد که در صورت عدم آغاز پروسه های تحقیقاتی دقیق و مطالعات علمی منابع آبی، مثل همیشه آب های فرامرزی افغانستان به کشورهای همسایه به صورت غیرمنصفانه و بدون بهره برداری موثر همچنان جریان پیدا خواهد کرد.

 آب های روان و شیرین افغانستان، حیات بخش مزارع و در کُل یکی از محرک های اساسی اقتصاد ملی کشور به شمار می رود. کشورهای همسایه  بنابر نبود ثبات سیاسی وامنیتی در افغانستان، سود بیشتر از حد معمول،  از این منابع سرشار برده اند. به اساس گزارش ها در حدود ٦٠ درصد آب های افغانستان بدون مدیریت، به کشورهای پاکستان و ایران سرازیر می شود.  وقت آن فرا رسیده که آب های افغانستان را مهار و جریان غیرعادلانه آب های فرامرزی را منصفانه و براساس توافقنامه های موجود و کنوانسیون های بین المللی عیار کنیم. البته در اینجا اتکای محض به مهار کردن آب های فرامرزی ناکافی خواهد بود؛ مگر اینکه این پروسه در هماهنگی لازم با اتخاذ یک سلسله تدابیر علمی و عملی برای استفاده از این آب های مهار شده عملی گردد. به طور مثال اعمار سلسله بندهای کوچک ذخیرۀ آب و بندهای آبگردان بزرگ، می تواند آب های سرشاری را که اکثرا در تمام فصول سال در دریاهای خروشان ما مانند کوکچه، هریرود، کنر، هلمند، آمو، مرغاب،  پنجشیر و غیره در جریان اند، مهار کند.

تدوین یک طرح کارا به منظور مدیریت منابع آبی در خدمت اهداف تولید انرژی، آبیاری  و در کُل منحیث  یک کالای اقتصادی، فرصت خوب دیگری است که نباید از داست داد. این، باعث رشد و رونق اقتصاد ملی شده و با تامین مصوونیت غذایی و خودکفایی، افغانستان را از وابستگی به کشورهای دیگر به مرور زمان رهایی می بخشد.

تدوین چنین طرحی، مستلزم ایجاد فضای مساعد برای راه اندازی تحقیقات همه جانبۀ علمی و عملگرایانه  در درازمدت می باشد. در نبود تحقیقات علمی و دانش بومی، دولت افغانستان قادر به بهره برداری و مدیریت مبتکرانۀ این منابع عظیم و سرشار آبی نخواهد شد و ما  از کاروان پیشرو کشورهای همسایه، همیشه عقب خواهیم ماند.

بعد از سه دهه بی ثباتی سیاسی، افغانستان یک بار دیگر وارد کارزار رقابت های منطقوی در عرصه های مختلف شده است، و اتفاقا در بعضی از این رقابت ها جایگاه خود را به خوبی در میان کشورهای منطقه یافته است. بطور مثال می توان افتخارات تیم های ورزشی کشور را یادآور شد؛ اما مهتر از آن، کارهای بنیادی و درازمدت برای تغییرات داخلی، اوضاع اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی، از اولویت هايی اند که تاثیر مستقیم روی کیفیت زندگی مردم افغانستان خواهند داشت. یکی از شیوه های موثر شناسایی راه حل برای مشکلات متعدد کشور، متوسل شدن به پژوهش های علمی است. به عبارت دیگر؛ تحقیق علمی، روش موثر و کارا برای تشخیص راه حل های منطقی و پایدار می باشد.

مرور مطالعات موردی کشورهای دیگر در زمینه آب های مرزی و فرامرزی، یک مرجع و راهنمای مفید برای درک قوانین، پالیسی ها، میکانیزم ها و طرزالعمل های موجود در قسمت آب های فرامرزی بوده و همچنان این امر، سبب ارتقای ظرفیت خواننده و آشنایی با اساسات انجام یک تحقیق علمی و منطقی خواهد شد. همچنان در کنار نهادهای پالیسی ساز دولتی، ضرورت است تا مراکز تحقیقاتی و علمی خارج از چوکات دولت، بیش از پیش فعالانه سهم بگیرند تا نه تنها برای مهار کردن آب های فرامرزی بیندیشند، بلکه یک گفتمان جامعی را در راستای استفاده مثمر از منابع آبی راه بیندازند. و به همین ترتیب با سهیم ساختن نهادهای مدنی و مراکز علمی و تحقیقاتی، ما میتوانیم پشتیبانی فکری و ملی را برای مدیریت منابع آبی مان فراهم کنیم.

زمینه سازی برای استحکام پایه های تحقیقات علمی در کشور، نیازمند یک سلسله نوآوری ها و تغییرات بنیادی می باشد.  یکی از این تغییرات، باید الکترونیکی ساختن اطلاعات باشد. باید یک سیستم پیشرفته، سریع و دارای ضریب  امنیتی بلند اطلاعاتی به وجود آید وبه دسترس متخصصان حوزۀ آب های فرامرزی قرار گیرد. استفاده و بهره برداری از این سیستم، زمینه ساز برداشتن گام های موثر و عملی در مورد مدیریت  منابع آبی کشور و ایجاد هماهنگی میان  ادارات ذیدخل خواهد بود. عملی کردن این راهکار، باعث احیای اعتبار پژوهشگران و دانشمندان و دلگرمی شان به تولید دانش خواهد شد.

الکترونیکی ساختن آرشیف های معلوماتی در زمینۀ آب های افغانستان، نه تنها برای شریک ساختن اطلاعات سهولت ایجاد می کند، بلکه مزایای دیگری نیز دارد. به طور مثال میتوان از نقش چنین آرشیف ها در ایجاد گفتمان موثر و پشتیبان، پالیسی سازی عملگرایانه و جامع، ایجاد ارتباط و زمینه سازی تفاهم بین ادارات ذیربط و دسترسی آسان، سریع و مطمئن به معلومات با اعتبار دولتی برای محققین نام برد. همچنان، نیاز است تا حق دسترسی به معلومات را که قانون اساسی افغانستان به رسمیت شناخته است، در ادارات دولتی ترویج نمود تا ذهنیت سازی لازم در قبال مسولیت نهادها و ادارات دولتی صورت گرفته باشد.

يادداشت: این مقاله بيانگر نظر نویسنده است؛ پژواک در قبال آن مسووليتى ندارد.

بازدیدها: 50