نوسینده نصرالله ستانکزی

شناسایی حکومت‌ها (Recognition)به عنوان یک تعامل در حقوق بین‌المللی عبارت از عملی است که دولت‌های سابق وجود یک ساختار سیاسی جدید و مستقل را که قادر به رعایت حقوق بین‌الملل است، را می‌شناسند.

این حکومت‌های جدید در صحنه‌ی بین‌المللی نیازمند شناسایی اند اما حکومت‌ها ودول دیگر در خصوص شناسایی این مخیر اند.

برای شناسایی حکومت‌های جدید به‌طور عموم عناصر ذیل را در عرف بین‌المللی اعتبار می‌دهند: استقلال، ثبات داخلی که مشتمل بر استحکام حکومت جدید و اعتماد مردم بر آن، که برای تضمین این عنصر شناسایی حاکمیت قانون که مبتنی بر قوانین داخلی و حقوق بین‌المللی استوار باشد، از اهمیت ویژه و کلیدی برخوردار است و قلمرو که باید تحت حاکمیت حکومت جدید قرار داشته باشد.

افغانستان بعد از حصول استقلال وارد این تعامل بین‌المللی بوده و این تعامل را به‌طور متقابل به کار برده‌است؛ بدین معنا که حکومت‌های افغانستان دول و حکومات جدید را به شناسایی گرفته و متقابلاً حکومات دیگر نیز طی یک قرن اخیر در چارچوب همین تعامل، در خصوص شناسایی و یا عدم شناسایی حکومت‌های کشور ما تصمیم گرفته‌اند.

که اینک در ذیل شناسایی حکومات مختلف افغانستان را که در اندی بیشتر از یک قرن بر کشور حاکمیت داشته اند را اختصاراً مورد مطالعه قرار می‌دهیم.

شناسایی حکومت امانیه:

به تاریخ ۱۷ حوت ۱۲۹۷ خورشیدی شاه امان‌الله خان به قدرت رسید و به تاریخ ۲۳ حوت همان سال خواهان معاهده‌ی متساوی‌الحقوق با بریتانیا گردیده و اعلان استقلال کرد.

بعد از این اعلان به تاریخ ۷ حمل سال ۱۲۹۸ خورشیدی بود که کمیسار امور خارجی ترکستان شوروی بوکوبا ولینسکی به حکومت جدید افغانستان نوشت که حکومت کشورش تمامی قراردادهای قبلی خود را لغو نموده و با تمام کشورهای اسلامی از جمله افغانستان خواهان دوستی می‌باشد و استقلال آن کشور را می‌پذیرد. او در ادامه نوشته بود که اغای براوین از جانب ماسکو مؤظف گردیده تا روابط سیاسی و تجارتی بین دوکشور را تأمین کند. سپس در ماه اسد همان سال معاهدۀ صلح روالپندی بین افغانستان و انگلیستان امضأ گردیده و مورد تایید شاه امان‌الله قرار گرفت.

به دوام آن، افغانستان با دول ذیل معاهدات مؤدت و دوستی را منعقد نمود:

۲۸ جوزای ۱۲۹۸ خورشیدی- سفارت افغانستان در تهران تأسیس گردید؛

۸ میزان ۱۲۹۸ خورشیدی – عبدالهادی داوی به‌حیث سفیر به جمهوری بخارا شوروی فرستاده شد؛

۱۱ حوت ۱۲۹۸ خورشیدی – معاهدۀ دوستی بین افغانستان و ترکیه منعقد گردید؛

۱۷ جوزا ۱۳۰۰ خورشیدی – با امضای معاهدۀ دوستی افغانستان و ایتالیا روابط سیاسی بین دو کشور برقرار گردید؛

۱ دلو ۱۳۰۰ خورشیدی – قونسلگری افغانستان در دهلی گشایش یافت؛

۱۵ دلو ۱۳۰۰ خورشیدی – عبدالهادی داوی به‌حیث نخستین سفیر افغانستان در لندن به ماموریت‌اش آغاز کرد؛

۷ ثور ۱۳۰۱ خورشیدی – معاهدۀ اقتصادی و سیاسی افغانستان و فرانسه منعقد شد؛

۸ سنبله ۱۳۰۱ خورشیدی – نخستین قنسل افغانستان در چین ماموریت‌اش را آغاز کرد؛

۱۱ سنبله ۱۳۰۱ خورشیدی – نخستین وزیر مختار افغانستان عازم جرمنی شد؛

۵ حوت ۱۳۰۱ خورشیدی – معاهدۀ مؤدت بین افغانستان و بلجیم منعقد شد؛

۱۰ عقرب ۱۳۰۶ خورشیدی – معاهدۀ دوستی بین افغانستان و پولند منعقد شد؛

۷ ثور ۱۳۰۷ خورشیدی – معاهدۀ دوستی میان افغانستان ولیبریا امضأ شد؛

۱۰ جوزای ۱۳۰۷ خورشیدی – معاهدۀ دوستی و مودت بین افغانستان و مصر به امضأ رسید؛

۷ سرطان معاهدۀ دوستی میان افغانستان و فنلاند به امضأ رسید و

۷ سنبله معاهدۀ دوستی میان افغانستان و یمن منعقد شد، همچنان مذاکرات به منظور تأمین روابط سیاسی با حجاز (عربستان) و چین آغاز شد.

همچنان در سال ۱۳۰۷ خورشیدی افغانستان برای نخستین بار به قرارداد تلگرام بین‌المللی و قرارداد پوستۀ بین‌المللی الحاق نمود.

عدم شناسایی امیر حبیب‌الله کلکانی

بعد از سقوط حکومت امانیه هیچ یک از دول متحابۀ آن دوران به‌شمول انگلیستان (دشمن فطری حکومت امانیه) حکومت حاکم را به‌رسمیت نه شناختند؛ چنان که در شمارۀ اول حبیب‌الاسلام (یگانه ارگان نشراتی رسمی دولتی آن دوران) منشرۀ ماه حوت ۱۳۰۷ خورشیدی در مورد موقف حکومت انگلیس چنین می‌خوانیم: «یکی از نماینده‌های پارلمان در لندن از وزیر خارجۀ انگلیس توضیح خواسته که آیا حکومت انگلیستان در مقابل حالت حالیۀ افغانستان چه رویه و سلوک خواهد داشت؟ وزیر خارجه به جواب گفته‌است: حکومت انگلیس در اغتشاشات داخلی افغانستان هیچ مداخلتی نخواهد کرد و تا پیداشدن یک حکومت مرکزی اصولی که تمام ملت آن را تایید و طرفداری کند، حکومت انگلیس انتظار می‌کندږ»

شناسایی حکومت نادرشاهی:

بعد از آن که محمدنادرشاه در سال ۱۳۰۸ خورشیدی کسب قدرت نمود، مجدداً موضوع شناسایی حکومت افغانستان مطابق تعامل بین‌المللی آن عصر صورت گرفت؛ چنان‌که وزارت خارجۀ افغانستان با اقدامات‌اش زمینۀ شناسایی حکومت جدید را چنین اطلاع داده بود: «تعرفۀ رسمی شخصیت معنوی افغانستان به دول متحابه ذریعۀ متحدالمال تلگرافی از طرف جنرال شاه ولی خان، فاتح کابل به تاریخ ۲۰ میزان ۱۳۰۸ شمسی به وزارت‌های خارجه متعاهد افغانستان.»

این بدان معنا است که حکومت جدید پس از سقوط حکومت حبیب‌الله کلکانی و تاسیس حکومت جدید به دول متعاهد افغانستان اطلاع داده و خواهان شناسایی حکومت جدید کشور گردیده بود.

به تعقیب آن، در طول همان سال وزارت خارجه از به رسمیت شناختن حکومت مذکور چنین اعلام نمود: «تأسیس و تجدید روابط و مناسبات از انقراض حکومت سابقه در بدو جلوس اعلیحضرت محمدنادرشاه غازی با دول متحابۀ افغانستان و تصدیق معاهدات عمومیه افغانستان در سنه ۱۳۰۸.»

شناسایی حکومت ظاهرشاهی:

بعد از آن‌که محمدنادرشاه در سال ۱۳۱۲ خورشیدی به قتل رسید و فرزنداش محمد ظاهرشاه به قدرت رسید، هیأت دپلماتیک مقیم کشور پادشاهی و حکومت محمد ظاهرشاه را با صدور پیام تعزیت و تهنیت شیخ‌السفرأ با متن ذیل به رسمیت شناختند :

اعلحضرتا!

از طرف همقطاران محترم و از جانب خودم افتخار دارم به اعلیحضرت شما عمیق‌ترین احساسات و همدردی و تسلیات ‌مان را در سوگواری عظمی اعنی فقدان اعلیحضرت پادشاه محمدنادرشاه که اعلیحضرت شما و افغانستان را متألم گردانیده است، تقدیم داریم.

امیدواریم که تمام این مظاهرات همدردانهٔ که با اعلیحضرت شما از همه اطراف می‌رسد، الم و اندوه شما را تا اندازهٔ تسکین و بار طاقت و توان فرسایی را با اعلیحضرت شما نسبت به این سانحه تحمیل می‌شود، تخفیف نماید. اعلیحضرت شما را در این موقع جلوس تان به تخت افغانستان سلام نموده، آرزوهای دوستانۀ مان را که برای ترقی و پیشرفت تمام امور و کاروایی‌های که به مقصد تحکیم دولت افغانیه و استقلال آن و سعادت ملت افغان دارند، ابراز و اظهار می‌داریم.»

شناسایی نخستین جمهوری افغانستان :

بعد از آن‌که در ۲۶ سرطان سال ۱۳۵۲ خورشیدی در نتیجۀ کودتای به رهبری محمدداؤد، نخستین دولت جمهوری افغانستان تاسیس گردید، حکومات کشورهای مختلف به شناسایی آن به ترتیب ذیل مبادرت ورزیدند :

اتحاد شوروی – ۲۸ سرطان ۱۳۵۲؛

چکوسلواکیا -۲۸ سرطان ۱۳۵۲؛

هند – ۲۹ سرطان ۱۳۵۲؛

جمهوریت اتحادی المان ۲۹ سرطان ۱۳۵۲؛

ایران -۳۰ سرطان ۱۳۵۲؛

جمهوری مردم مغلستان -۳۰ سرطان ۱۳۵۲؛

جمهوری دموکراتیک المان -۳۰ سرطان ۱۳۵۲؛

اتریش -۳۰ سرطان ۱۳۵۲؛

ایالات متحدۀ امریکا – ۳۱ سرطان ۱۳۵۲؛

بریتانیا -۳۱ سرطان ۱۳۵۲؛

پاکستان -۳۱ سرطان ۱۳۵۲؛

بنگله‌دیش -۳۱ سرطان ۱۳۵۲؛

ترکیه – ۳۱ سرطان ۱۳۵۲؛

بلغاریا – ۳۱ سرطان ۱۳۵۲؛

فرانسه – ۱ اسد ۱۳۵۲ ؛

یوگوسلاویا – ۱ اسد ۱۳۵۲؛

پولند – ۱ اسد ۱۳۵۲؛

عراق – ۱ اسد ۱۳۵۲؛

جمهوری دموکراتیک کوریا -۳ اسد ۱۳۵۲؛

استرالیا – ۴ اسد ۱۳۵۲؛

جمهوریت عربی مصر -۴ اسد ۱۳۵۲؛

هنگری – ۵ اسد ۱۳۵۲؛

سویدن – ۵اسد ۱۳۵۲ ؛

جاپان – ۵ اسد ۱۳۵۲؛

ایتالیا – ۵ اسد ۱۳۵۲؛

جمهوریت عربی یمن -۶ اسد ۱۳۵۲؛

الجزایر – ۶ اسد ۱۳۵۲؛

جمهوریت مردم چین – ۶ اسد ۱۳۵۲؛

جمهوریت سوسیالیستی رومانیا -۶ اسد ۱۳۵۲؛

لیبیا – ۶ اسد ۱۳۵۲؛

سوریه – ۷ اسد ۱۳۵۲؛

ارجنتاین – ۷ اسد ۱۳۵۲؛

دانمارک – ۷ اسد ۱۳۵۲؛

موریتانیا – ۷ اسد ۱۳۵۲ ؛

سومالیا- ۷ اسد ۱۳۵۲؛

یوگندا – ۷ اسد ۱۳۵۲؛

کانادا – ۸ اسد ۱۳۵۲؛

سیلون -۸ اسد ۱۳۵۲ ؛

سویس – ۹ اسد ۱۳۵۲؛

کویت – ۹ اسد ۱۳۵۲؛

امارات متحدۀ عربی – ۹ اسد ۱۳۵۲؛

تونس – ۱۱ اسد ۱۳۵۲؛ و

سنگال – ۱۱ اسد ۱۳۵۲؛

ناگفته نه‌ماند که جمهوریت افغانستان توسط سازمان‌های بین‌المللی که این کشور عضویت آن‌ها را داشت، به‌عنوان حکومت قانونی افغانستان شناخته شده و نماینده‌گی‌های جمهوریت در همه سازمان‌ها به‌شمول ملل متحد فعالیت شان ادامه دادند.

شناسایی جمهوری دموکراتیک افغانستان :

بعد از آن که در هفت ثور ۱۳۵۷ خورشیدی در نتیجۀ کودتای جمهوری دمکراتیک افغانستان تحت رهبری حزب دموکراتیک خلق افغانستان تأسیس شد، یک‌بار دیگر اتحاد شوروی (سابق) نخستین دولتی بود که دولت نو تأسیس را در کشور به رسمیت شناخته و به تعقیب هند نیز در زمره‌ی کشورهای بود که نظام جدید را به‌رسمیت شناختند. هم چنان کشورهای بلاک سوسیالیستی (وقت) هم به‌سرعت یکی بعد دیگری جمهوری دموکراتیک را به شناسایی گرفتند و کشورهای همسایه، اسلامی و غربی نیز به شناخت آن پرداختند.

اما با یورش قوای اتحاد شوروی در ۶ جدی ۱۳۵۸ خورشیدی که اکثریت اعضای ملل متحد آن را تجاوز شناختند، دول غربی، قسمت اعظم کشورهای عربی، چین، پاکستان و ایران از شناسایی خود برای جمهوری دموکراتیک افغانستان انصراف نموده و حتی برخی از این کشورها روابط دپلماتیک خود را با کابل قطع کردند. همچنان عضویت افغانستان در سازمان وزرای خارجۀ کشورهای اسلامی (الی زمان سقوط حکومت دکتر نجیب‌الله) به تعلیق درآمد.

اما جمهوری دموکراتیک افغانستان در ملل متحد و سایر سازمان‌های بین‌المللی که افغانستان عضو آن بود، نماینده‎گی‌های فعال داشت.

شناسایی حکومت عبوری مجاهدین:

در سال ۱۳۶۶ خورشیدی در جریان مذاکرات جینوا که بین افغانستان و پاکستان تحت نظر ملل متحد و به تضمین اتحاد شوروی سابق و ایالات متحدۀ امریکا تدویر یافته بود، طرح حکومت مؤقت مجاهدین مطرح گردید که بر مبنای همین طرح و در نتیجۀ مساعی کشورهای حامی مجاهدین، به خصوص پاکستان، نخستین حکومت مؤقت مجاهدین تحت ریاست انجنیر احمدشاه احمدزی با ترکیب ۲۸ وزیر در اسلام‌اباد پاکستان اعلام موجودیت کرد.

به تعقیب آن، دومین حکومت مؤقت مجاهدین در سال ۱۳۶۷ خورشیدی به ریاست حضرت صبغت‌الله مجددی و صدراعظمی عبدرب الرسول سیاف اعلان موجودیت کرد که حکومت مذکور از سوی پاکستان، عربستان سعودی و بحرین به رسمیت شناخته شد.

شناسایی دولت اسلامی افغانستان:

دولت اسلامی بعد از سقوط حکومت جمهوری افغانستان به رهبری دکتور نجیب‌الله در ثور ۱۳۷۱ خورشیدی به اساس موافقتنامه‌یی راولپندی شکل گرفت؛ نخستین دولتی که آن را به شناسایی گرفت پاکستان بود، به تعقیب آن نماینده‌گی افغانستان در ملل متحد به دولت مجاهدین تعلق گرفت و بدین ترتیب روابط دپلماتیک افغانستان با دول متحابه تأمین شد؛ بدین سان آن دولت کسب شناسایی نمود.

شناسایی حکومت اول طالبان :

در میزان سال ۱۳۷۵ خورشیدی طالبان با تصرف کابل بر قسمت اعظم خاک افغانستان تسلط یافتند و در زمستان همان سال بعد از انتخاب ملا محمدعمر اخند به عنوان امیرالمومنین نام دستگاه دولتی خویش را امارت اسلامی گذاشتند. به پیوست آن حکومات پاکستان، عربستان سعودی و امارات متحدۀ عربی به شناسایی آن ساختار درحالی پرداختند که دولت اسلامی در ملل متحد و سایر سازمان‌های بین‌المللی و دول متحابۀ سفارت و نماینده‌گی سیاسی داشت.

اما بعد از آن‌که طالبان از سپردن اسامه بن‌لادن، رهبر شبکۀ القاعده به ایالات متحدۀ امریکا و یا یک مرجع بین‌المللی به منظور محاکمه ابا ورزیدند، عربستان سعودی و امارات متحدۀ عربی شناسایی شان از طالبان گرفتند، اما پاکستان تا زمانی‌که حکومت اول طالبان سقوط نکرد، به آن شناسایی متعهد ماند.

اما آخرالامر ملا عبدالسلام ضعیف سفیر طالبان در اسلام‌اباد را به ایالات متحده سپردند.

موافقتنامه بن و تأسیس ادارهٔ موقت در افغانستان:

به تعقیب حادثۀ ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ در امریکا و حملات ایتلاف بین‌المللی ضد تروریزم بر علیه طالبان و سقوط حکومت آن‌ها موافقتنامه بن، بین گروه‌های سیاسی و شخصیت‌های حقیقی مطرح افغانستان به امضأ رسید.

به مؤجب این موافقتنامه ادارهٔ مؤقت تاسیس و در رأس آن حامد کرزی قرار گرفت. این اداره مورد حمایت جامعۀ بین‌المللی قرار گرفته و تمام روابط دپلماتیک و نماینده‌گی‌های افغانستان در ملل متحد و سایر سازمان‌های بین‌المللی به آدرس آن اداره فعالیت‌های شان را از سر گرفتند.

به تعقیب آن، دولت انتقالی اسلامی افغانستان و پس از انفاذ قانون اساسی سال ۱۳۸۲ خورشیدی و تأسیس جمهوری اسلامی افغانستان این روند روال عادی‌اش را پیمود.

اما بالاخره با سقوط جمهوری اسلامی افغانستان در ۱۵ اسد سال ۱۴۰۰ خورشیدی و تسلط مجدد طالبان به قدرت تاکنون هیچ دولت و سازمان بین‌المللی بین‌الحکومتی حاکمیت جدید طالبان را به رسمیت نمی‌شناسند.

این مقاله بيانگر نظر نویسنده است، پژواک در قبال آن مسووليتى ندارد.