جلوگیری از پیامدهای منفی تغییرات اقلیمی در افغانستان نیازمند اقدامات جدی است

کابل (پژواک، ۳۱ سرطان ۱۴۰۲): گرمایش هوا، خشکسالی‌های پی‌هم، پایین رفتن سطح آب زیرزمینی به حد میانگین تا یازده متر، باران‌های غیرموسمی و سیلاب‌های ناشی از تغییرات اقلیمی، منجر به آواره شدن مردم، کاهش مالداری و از بین رفتن هزاران هکتار زمین‌ زراعتی در افغانستان شده‌است.

آگاهان امور می‌گویند، برای حل این مشکل در کنار اقدامات دیگر، باید آب‌های کشور مدیریت شود و اگر این کار صورت نگیرد مردم دچار فاجعه می‌شوند، اما وزارت انرژی و آب می گوید که تلاش‌ها برای مدیریت آب و رفع این مشکل جریان دارد.

کاهش بارنده‌گی

در گزارش سالانۀ وزارت زارعت که در سال ۱۴۰۰ در مورد هواشناسی منتشر شده آمده‌است که در ماه جنوری سال ۲۰۱۹ میلادی ۱۶۵۰ اعشاریه پنج ملی‌متر، در جنوری سال ۲۰۲۰ میلادی ۹۹۳ اعشاریه ۸۹ ملی‌متر و در جنوری سال ۲۰۲۱، ۱۰۱ اعشاریه ۶۳ ملی‌متر بارنده‌گی در  سطح کشور صورت گرفته‌است.

بر بنیاد این آمار، میزان بارنده‌گی در جنوری سال ۲۰۲۱ نسبت به همین ماه سال ۲۰۱۹، ۱۶ برابر کاهش داشته‌است.

در جنوری سال ۲۰۱۹ میزان بارنده‌گی در ولایت نیمروز صفر است؛ اما میانگین میزان بارنده‌گی در ولایات هلمند، فراه، قندهار و ننگرهار ۱۱ اعشاریه ۹ ملی‌متر بوده و در بقیه ولایات اوسط میزان بارنده‌گی ۵۵ اعشاریه دو ملی‌متر نشان داده شده‌است.

در جنوری سال ۲۰۲۰ ولایات بغلان، ننگرهار، بلخ، بامیان و سمنگان کمترین بارنده‌گی را داشته و میانگین میزان آن به پنج اعشاریه هفت ملی‌متر می‌رسد. در این مدت میزان اوسط بارنده‌گی در بقیه ولایات ۳۳ اعشاریه دو ملی‌متر بوده‌است.

در جنوری سال ۲۰۲۱ میزان بارنده‌گی در ۱۵ ولایت کشور (ارزگان، زابل، فراه، دایکندی، نیمروز، قندهار، غزنی، پروان، کاپیسا، لوگر، هلمند، کندز، غور، میدان‌وردک و ننگرهار) صفر و اوسط میزان بارنده‌گی در ولایات دیگر پنج اعشاریه سه ملی‌متر نشان داده شده‌است.

همچنان، بربنیاد گزارش ادارۀ هواشناسی که در ۱۸جوزای سال روان منتشر شده، استیشن‌های هواشناسی در ولایات هرات، لشکرگاه مرکز هلمند، قندهار و چغچران (فیروزکوه) مرکز ولایت غور نشان می‌دهد که در جریان پنج سال گذشته کمترین بارنده‌گی در سال ۲۰۲۱ بوده‌است.

ادارۀ هواشناسی افغانستان می‌گوید، بر بنیاد معلومات استیشن‌های هواشناسی در مناطق یادشده، میزان اوسط بارنده‌گی در سال ۲۰۱۸ حدود ۵۴۰ ملی‌متر، در سال ۲۰۱۹ حدود ۱۶۱۰ ملی‌متر، در سال ۲۰۲۰ حدود ۱۱۱۰ ملی‌متر، در سال ۲۰۲۱  حدود ۲۶۰ ملی‌متر و در سال ۲۰۲۲ حدود ۶۱۰ ملی‌متر بوده‌است.

به اساس معلومات وزارت زراعت و مالداری، در افغانستان در مجموع ۲.۲ میلیون هکتار زمین آبی و ۱.۱میلیون هکتار زمین‌ للمی وجود دارد که از آن میان زمین‌های آبی ده درصد با استفاده از تکنالوژی عصری آبیاری می‌شود و آبیاری زمین‌های للمی به صورت معمول وابسته به بارندگی‌های موسمی است.

این در حالی است که بر اساس دومین گزارش ملی تغییر اقلیم، که از سوی ادارۀ محیط زیست در جدی سال ۱۳۹۶ خورشیدی به نشر رسیده‌است، نقاط مرتفع مرکزی افغانستان شاهد کاهش تقریبا ۴۰ درصد بارنده‌گی بهاری بوده و از آن به بعد طبق پیش‌بینی‌های این اداره پنج الی ۱۰ درصد کاهش بارندگی در مناطق مرتفع مرکزی و شرق کشور تا سال ۱۴۲۹ متصور است.

پایین رفتن سطح آب زیرزمینی

در پنج سال اخیر کاهش بارنده‌گی و استفادۀ بی‌رویه از آب در افغانستان سبب شده‌است که سطح آب زیرزمینی به گونۀ میانگین تا یازده متر پایین برود.

آژانس خبری پژواک از ۲۰ تن در ده ولایت کشور (قندهار، ننگرهار، بلخ، هرات، کابل، باغیس، لغمان، خوست، پروان و بغلان) پرسیده که در پنج سال گذشته سطح آب تا چه حد پایین رفته‌است.

آن‌ها این ارقام را با توجه به کاهش سطح آب چاه‌های مناطق‌شان در پنج سال اخیر، با ما در میان گذاشته‌اند.

با توجه به میانگین سطح این ارقام، در پنج سال گذشته سطح آب در این ولایات که تا حدی می‌توانند نمایانگر تمام کشور باشند، به ‌گونۀ اوسط تا ۱۱ متر پایین رفته‌است.

نثاراحمد، باشندۀ ناحیه سوم شهر فراه می‌گوید که چاه آب حویلی‌اش سال پار خشکیده و اکنون آب آشامیدنی مورد نیاز خانواده‌اش را از یک شرکت یخ فروشی تهیه می‌کند.

با پایین رفتن روزافزون سطح آب، شماری از شهروندان کشور به ویژه پایتخت‌نشینان با چالش کمبود آب دست‌وپنجه نرم می‌کنند. آنان راه‌های طولانی را می‌پیمایند تا آب مورد نیازشان را بدست آورند.

قیس نه ساله، باشندۀ کوه افشار شهر کابل و شاگرد صنف دوم، پس از آن‌که از مکتب به خانه می‌رسد با اندام ضعیف و زیر آفتاب سوزان آب را از مسجد باغ بالا به خانۀ خود در بلندی کوه یادشده می‌برد.

وی می‌گوید که یک بشکه آب برای خانواده‌اش بسنده نیست و در انتقال آب خواهرش نیز او را همراهی می‌کند.

شفیع‌الله زاهد، رئیس آبرسانی کابل نیز می‌گوید که از میان ۷۶ حلقه چاه آب مربوط این ریاست، چهل حلقۀ آن خشک شده و دوه حلقه چاه آب در یک ماه پسین خشکیده‌است.

به اساس معلومات او، سیستم آبرسانی برای سه میلیون تن در کابل برنامه‌ریزی شده، اما اکنون با فعال بودن ۳۶ حلقه چاه آب در شهر کابل، به ۴۰ فیصد باشندگان این شهر آب می‌رساند و۷۰ درصد باشندگان خانه‌های سر کوه‌ها در کابل خدمات آبرسانی ندارد.

خسارات ناشی از تغییرات اقلیمی

روح‌الله امین، رئیس تغییر اقلیم ادارۀ محیط زیست کشور می‌گوید که از سال ۱۳۲۹ هجری شمسی تاکنون گرمایش هوا در کشور به‌طور اوسط ۱.۸ درجه بلند رفته‌است و این تغییر باعث خشکسالی‌های پی‌هم، باران‌های بی‌موقع، سیلاب‌ها و بازماندن  زمین‌های زراعتی از کشت و زراعت شده‌است.

به گفتۀ او، باران‌های غیرموسمی و ادامۀ خشکسالی در ده سال اخیر تاثیرات مفنی بر زراعت داشته و در این مدت از اثر خشکسالی و سیلاب‌ها بیش از صد هزار هکتار زمین زراعتی و حدود ۴۶ هزار هکتار باغ‌ها از بین رفته‌است.

وزارت خارجۀ افغانستان گفته‌است که این کشور در سال ۱۴۰۱ به دلیل پیامدهای منفی تغییرات اقلیمی بیش از دو میلیارد دالر خسارت دیده‌است.

عبدالقهار بلخی، سخنگوی این وزارت گفته‌است، برای جلوگیری از خسارات احتمالی و آمادگی جامعه برای مقابله با پیامدهای تغییرات اقلیمی، کمک‌های انکشافی جامعۀ جهانی حیاتی است. بلخی گفته‌است تا زمانی‌که افغانستان به ثبات اقتصادی نرسد، چنین حمایت‌هایی ضروری می‌باشد.

در همین حال، باشنده‌گان برخی ولایت از خشکسالی و خسارات ناشی از آن شکایت دارند.

گل‌محمد یک تن از دهاقین ولسوالی نادعلی ولایت هلمند می‌گوید: «ما در سال‌های قبل از یک جریب زمین ۴۰۰ تا ۶۰۰ دانه تربوز بدست می‌آوردیم، اما امسال به دلیل کمبود آب، هیچ کشت نکردیم.»

پاچاخان یک تن از باشنده‌گان شهر ترینکوت مرکز ولایت ارزگان نیز می‌گوید: «در گذشته که آب بود دهاقین می‌توانستند ۲۰ جریب زمین را کشت کنند، اما به دلیل خشکسالی‌های اخیر این دهاقین  نمی‌توانند، نیمی از آن را کشت کنند.»

این در حالی است که محمدحلیم رافیع، سخنگوی ادارۀ ملی احصائیه می‌گوید: «مجموع زمین‌های کشت شده در سال ۱۴۰۲ خورشیدی به ۲.۸ میلیون هکتار می‌رسد که از این میان دو میلیون هکتار آن آبی و بیش از ۸۰۰ هزار هکتار آن زمین‌های للمی می‌باشد که ۷.۷ درصد افزایش را به مقایسه سال‌های قبل نشان می‌دهد.»

متضرر شدن مالداری

صدراعظم عثمانی، معین مسلکی وزارت زراعت، آبیاری و مالداری می‌گوید: «متاسفانه به دلیل خشکسالی‌های چند سال اخیر بیش از دو صد هزار مواشی تلف شده‌است.»

در دومین گزارش تغییر اقلیمی ادارۀ محیط زیست که در سال ۱۳۹۶ منتشر شده آمده بود که به دلیل خشکسالی‌های متواتر و پی‌هم، از پنج میلیون گاو و ۳۰ میلیون گوسفند و بز، اکنون این رقم به سه میلیون گاو و ۱۶میلیون گوسفند و بز در افغانستان کاهش داشته که افت ۵۰ درصدی در عرصۀ مالداری را نشان می‌دهد.

عبدالاحد قلیل، رئیس عمومی منابع طبیعی وزارت زراعت می‌گوید که نبود باران‌های موسمی باعث شده تا زمین‌های للمی و علفچرها در ولایات شمالی کشور از بین برود و زمینه از بین رفتن و کاهش مالداری را به دنبال داشته باشد.

وی می‌گوید: «علفچرها در این ولایات به دلیل خشکسالی به کلی از بین رفته‌است و مواشی برای خوردن چیزی ندارد، حتی یک عده مالداران مواشی شان را به ولایت غور و ولایت‌هایی که آنجا علف است، انتقال داده‌اند. برخی این مالداران حتی مجبور شده‌اند که مواشی شان را به قیمت خیلی پایین به فروش برسانند.»

آواره شدن مردم به دلیل نبود آب

عبدالمطلب حقانی، سخنگوی وزارت امور مهاجرین وعودت‌کنندگان می‌گوید، ارزیابی این وزارت نشان می‌دهد که از اثر کمبود آب و خشکسالی‌های سال‌های پسین شماری از مردم در ولایات نیمروز، فراه، غور و هرات به ولسوالی‌ها و مراکز ولایات رفته‌اند.

به گفتۀ او، در یک سال پسین ۱۰۸ هزار تن از مناطق اصلی شان به علت نبود آب آواره شده‌اند.

ارزیابی وزات دولت در امور رسیدگی به حوادث نشان می‌دهد که خشکسالی در سال روان خورشیدی دست‌کم بیست ولایت افغانستان در شمال، شمال غرب، جنوب غرب و بخش‌های مرکزی کشور را به شدت آسیب زده‌است.

عبدالعزیز ۴۶ ساله، باشندۀ اصلی منطقۀ سردشت مربوط مرکز ولایت نیمروز می‌‌گوید که به دلیل کمبود آب همراه با خانواده‌اش به  شهر زرنج مرکز این ولایت بیجا شده‌است.

او گفت که در منطقۀ سردشت باغ و زمین‌های زراعتی دارد، اما به دلیل کمبود آب آبیاری نمی‌شد. همچنان او خاطرنشان کرد که آب نوشیدنی منطقۀ یادشده نیز شور بود و از ناگزیری اکنون در شهر زرنج زنده‌گی می‌کنند.

«برای جلوگیری از فاجعه باید اقدام شود»

پوهندوی محمدداوود شیرزاد، رئیس پوهنځی محیط‎ زیست پوهنتون کابل می‌گوید، افغانستان ششمین کشور آسیب‌‎‌دیده از تغییرات اقلیمی در جهان است و وضعیت تغییرات اقلیمی کشور به سوی منفی در حرکت است.

به گفتۀ وی، یکی از عوامل خشک‌سالی در افغانستان این است که بارنده‌گی کمتر و نامتعادل شده‌است، در موقع نیاز بارنده‌گی صورت نمی‌گیرد و زمانی که به باران‌ها نیاز نباشد، بارنده‌گی آغاز می‌شود.

شیرزاد می‌گوید، طی ده سال گذشته در کابل که یک شهر پرجمعیت و مصرف آب نیز در آن بیشتر است، سطح آب تا ۱۰ متر پایین رفته‌است.

وی می‌افزاید: «متاسفانه این یک کمبود بسیار فاحش است، اگر از آن جلوگیری نشود، به یک فاجعۀ منجر خواهد شد.»

وی گفت، حکومت و مردم مسؤولیت دارند تا به گونۀ مشترک در زمینۀ حل این مشکل تلاش کنند، حکومت باید آب را مدیریت کند و اگر این کار صورت نگیرد، افغان‌ها با فاجعۀ ناشی از کمبود آب مواجه خواهند شد.

شیرزاد از مردم خواست تا در مصرف آب صرفه‌جویی کرده و همچنان برای آب مصرف شده چاه‌هایی را حفر کنند تا از طریق آن آب دوباره به زمین نفوذ کند.

از سویی‌هم، قاری مطیع‌الله عابد سخنگوی وزارت انرژی و آب می‌گوید که از چند دهه به این‌سو به دلیل تغییرات اقلیمی در جهان، تراکم جمعیت، فعالیت‌های اقتصادی، زراعتی و صنعتی و سایر عوامل نیاز به آب روز به روز در حال افزایش است و در مقابل منابع تغذیۀ آب محدودتر می‌شود و افغانستان نیز در میان آسیب‌پذیرترین کشورهای جهان قرار دارد.

وی بدون ارایۀ جزئیات می‌افزید، این مشکل بیشتر در ولایات غربی، جنوب‌غربی، مرکزی و جنوبی کشور به ثبت رسیده‌است؛ اما سایر نقاط کشور نیز از اثرات منفی آن در امان نیستند.

عابد می‌گوید، به دلایل مختلف در اکثریت مناطق بیشتر تعادل تغذیه و تخلیۀ آب زیرزمینی باهم برابر نیست.

وی همچنان گفت که این وزارت به مهار کردن آب متعهد بوده، پروژه‌های متعددی را در این زمینه تطبیق کرده‌است و کار برخی بندها از جمله بند بخش‌آباد فراه جریان دارد.

به گفتۀ او، چندین پروژه در بند قرغۀ کابل تطبیق شده و آب دره‌های پغمان که از شهر کابل خارج می‌شد، مهار گردیده‌است، از حفر خودسرانۀ چاه‌های عمیق جلوگیری شده و در زمینۀ انتقال آب از ولایت پنجشیر و بند شاه‎عروس به کابل نیز پیشرفت شده‌است.