نویسنده: پرفیسور نصر الله ستانکزی

با وجود آن که نخستین موسسات مسلکی به منظور کادر های مسلکی برای حکومتداری خوب در عصر امیر شیرعلی خان گذاشته شد اما در عصر شاه امان الله خان که تاسیس نظام سیاسی و حکومتداری خوب را بدون داشتن کارکنان متخصص

غیر عملی می پنداشت دست به یک سلسله اقدامات عملی زد که در واقعیت سر آغاز تاسیس نهاد های آموزشی برای تربیه کادر های عرصه حکومتداری خوب شمرده می شود.

دراین مختصر سعی بعمل آمده تا نهاد های آموزشی مذکور را به اختصار به شناسایی گیریم.

در این عصر با انفاذ نظامنامه اساسی دول علیه افغانستان (نخستین قانون اساسی افغانستان) و نظامنامه تشکیلات اساسی دولت، ساختار دولت با تفکیک قوای سه گانه دولت به شکل معاصر آن شکل گرفت. در این عصر در کنار محاکم عمومی و اختصاصی محاکم عسکری، وزارت خانه ها و ادارات مستقل چون دفاع، داخله، خارجه، معارف، مالیه، عدلیه و تجارت و هم چنان شورای دولت وشورا های محلی که در سطح نایب الحکومگی ها، حکومات اعلی، حکومتی ها و علاقه داری ها عرض اندام نمودند .

به استناد نظامنامه اساسی دولت علیه افغانستان اشخاص واجد شرایط در ادارات دولت استخدام و به کار گماشته می شوند. چنان که ماده ۱۷ آن قانون اساسی چنین صراحت داشت :«عموم تبعه افغانستان به اندازه قابلیت و اهلیت شان در همه ماموریت با به اندازه احتیاج دولت استخدام می شوند .» و این در حالی بود که بر مبنای ماده ی ۱۴ نظامنامه مذکورآموزش برای تمامی اتباع بدون تفریق در نظر گرفته شده بود. آن ماده چنین مشعر بود: «امر تدریس بالکل آزاد است. مطابق نصاب معارف عمومیه هر فرد تبعه افغانستان عموما بطور عمومی وخصوصی برای تدریسات مأذون مجاز می باشند.»

اما یکی از چالش های عمده ادارات دولتی آن عصر نبود کادر های مسلکی و متخصص بود؛ بنا دولت امانیه با تدویر مکاتب و کورس ها برای رفع این معضل یک سلسله اقداماتی را انجام داد. این اقدامات عبارت بودند از :

۱ – در عرصه امور سیاست خارجی: امور سیاست خارجی این عصر توسط وزارت امور خارجیه که به نام های نظارت خارجیه ویا اداره فاخره نظارت خارجیه یاد می گردید، پیش برده می شد که نخستین وزیر آن علامه محمود طرز ی بود .

در راستای کادر های مسلکی عرصه دیپلماسی و علوم سیاسی کورس های ذیل در کابل تاسیس شد:

– کورس حقوق بین المللی: این کورس که در چارچوب وزارت امور خارجه در سال ۱۲۹۸ خورشیدی تاسیس گردید، تدریس آن توسط براوین وزیر مختار دولت روسیه در دربار کابل که زبان دری را نیز بلد بود صورت می گرفت. در این کورس علاوه بر حقوق بین الملل زبان روسی نیز تدریس می گردید.

– مکتب علوم سیاسی: این مکتب به اساس فرمان امان الله خان در سال ۱۳۰۲ خورشیدی در تشکیلات وزارت امور خارجه تاسیس گردید. در این مکتب که به نام مدرسه علوم سیاسی یاد می گردید دو دسته از محصلان  به فراگیری علوم حقوقی وسیاسی می پرداختند : دسته اول انعده جوانانی بودند که از مکاتب عمومی فارغ وسنین شان بین ۲۰ تا ۲۵ می بود که بعد از فراغت لیسانس حقوق برای شان اعطا می شد. مدت آموزش برای ایندسته متعلمان مدت چهارسال پیش بینی گردیده بود که روزانه شش یا هفت ساعت تدریس می شدند. دسته دوم کورس های مستعجل بود که در آن مامورین برحال وزارت خارجه مکلف بودند برای مدت دوسال ایندوره را سپری نمایند. مضامینی که در این مدرسه تدریس می شد عبارت بودند از: حقوق بین الملل عمومی و خصوصی، حقوق جزا، حقوق مالی، علوم سیاسی، علوم اقتصادی، تاریخ وجغرافیه بود .

در واقع این اولین فاکولته حقوق و علوم سیاسی است، زیرا برای فارغ التحصیلان آن لیسانس حقوق اعطأ می گردید.(بطور رسمی فاکولته حقوق و علوم سیاسی در سال ۱۳۱۷ خورشیدی بنام آکادمی حقوق وعلوم سیاسی در کابل به عنوان نهاد تحصیلی در چار چوب وزارت معارف وقت تاسیس شد.)

-مکتب السنه: به منظور تربیه مترجمان زبان های معتبر بین المللی در دلو ۱۳۰۲ خورشیدی مکتبی بنام السنه در کابل تاسیس شد که در آن زبان های فرانسوی، انگلیسی و روسی آموزش داده می شد.

۲- در عرصه اداری ومالی: در این دوره موسسات تعلیمی تخصصی برای تربیه کادر های اداری ومالی و حکومتداری محلی مراکز آموزشی ذیل تاسیس گردیدند:

– مکتب حکام: به اساس نظامنامه تشکیلات اساسی دولت علیه افغانستان تقسیمات ملکی به ولایت کابل، نایب الحکومگی ها، حکومات اعلی، حکومتی و علاقه تنظیم گردیده بود. حکومت امانی برای اکمال کادر مسلکی برای تشکیلات اداره محلی مکتبی را به نام مکتب حکام در سال ۱۳۰۰ خورشیدی در چوکات وزارت داخله تاسیس نمود. دوره اول این مکتب نظر به سویه شاگردان آن در نخست به طور مستعجل برای مدت شش ماه، دوره دوم آن برای یک سال وشش ماه و دوره اساسی آن برای سه سال در نظر گرفته شده بود .

مطابق نصاب درسی در این مکتب مضامین حقوق بین المللی،جغرافیه، هندسه و سیاق (علم حساب) تدریس می گردید.

-مدرسه اصول دفتری: این مکتب در ماه عقرب سال ۱۲۹۸ خورشیدی با داشتن صد نفر متعلم از ادارات مختلف در کابل تاسیس گردید. مدت تحصیل در این مدرسه دوسال بود.

نا گفته نه ماند که در سال ۱۳۰۳ خورشیدی مکتب اصول دفتری در فراه نیز تاسیس گردید.

۳ – مکتب قضات: با انفاذ نظامنامه ها و سایر قوانین و تاسیس محاکم متعدد در آن عصر برای تربیه کادر های قضایی مکتبی به  نام مدرسه قضات در کابل افتتاح شد. هدف این مکتب تربیه کادر مسلکی برای پیشبرد امور قضایی و ترتیب وثایق بود.

قابل یاد دهانی است که در عصر زمامداری امان الله شاه مکاتب مسلکی صنایع نفیسه، تلگراف،زراعت ومساحت تاسیس  گردیدند که مدت تحصیل در آن ها از شش ماه الی دو سال بود .

این مقاله بيانگر نظر نویسنده است، پژواک در قبال آن مسووليتى ندارد. 

 

Views: 106