دهلیز واخان چقدر اهمیت دارد و آیا پاکستان پیرامون آن با افغانستان گفتگو کرده‌است؟

کابل (پژواک، ۵ اسد ۱۴۰۱): شماری از منابع می‌گویند، پاکستان در تلاش است، تا یک قرارداد درازمدت را جهت اتصال مسیر ترانزیتی به افغانستان در منطقۀ «واخان» تحمیل کند؛ بنابراین، حکومت باید به موضوع دهلیز واخان توجه جدی داشته باشد؛ زیرا در این گونه مسایل، «سیاست غیرفعال» و بی‌توجهی منجر به آسیب می‌گردد.

اما حکومت سرپرست افغانستان می‌گوید، در مورد واخان با هیچ‌ کس مذاکره نشده و به کسی اجازه نمی‌دهد، تا در داخل افغانستان «اشغال» کند.

بحث‌ها در این زمینه پس از آن به میان آید که عبدالکریم خرم رئیس دفتر حامد کرزی، رئیس جمهور پیشین در ۳۱ سرطان سال جاری در تویترش نوشته بود، شنیده است که پاکستان درخواست احداث جاده‌یی برای تجارت از طریق واخان به تاجکستان را کرده‎است.

او می‌گوید، پاکستان بارها و به تاکید از رئیس جمهور کرزی نیز چنین درخواست می‌کرد، اما تا اخیر پذیرفته نشد؛ زیرا که این کار افغانستان را منزوی می‌کند، اهمیت ترانزیتی آن را کاهش می‌دهد و خطر تجزیه را نیز ایجاد می‌کند.

اما ذبیح‌الله مجاهد سخنگوی امارت‌اسلامی در این مورد می‌گوید: «این موضوع اصلاً مطرح نشده‌است، در زمان امارت‌اسلامی و نه هم اکنون با کسی تحت بحث قرار دارد؛ امارت‌اسلامی موضعگیری بسیار واضح دارد، در مورد بلست – بلست خاک و منافع خود، اگر مطرح هم می‌شود، پس منافع‌ملی مهم است؛ حفظ خاک مهم است؛ با هیچ کس قابل معامله نیست… در این مورد که کدام شایعه منتشر شده، کدام کسی از نظام گذشته که ابراز نگرانی کرده، آن‌ها حالت خود شان را بر ما قیاس کرده‌اند، وضعیت فعلی این طور نیست؛ هیچ‌کس نمی‌تواند، افغانستان را به دیدۀ تحقیر ببیند و هیچ‌کس نمی‌تواند، منافع ما را ببرد، به تمامیت ارضی افغانستان نیز کسی آسیب رسانده نمی‌تواند.

شهاب‌الدین دلاور سرپرست وزارت معادن و پترولیم نیز به تاریخ چهام اسد در گفتگو با تلویزیون ملی گفت، امارت‌اسلامی آماده نیست، تا یک انچ خاک از زمین خود را به دیگران بدهد و نه هم کشورهای دیگر می‌توانند، چنین درخواستی را مطرح کنند.

او می‌گوید: «هیچ‌وقت چنین درخواستی مطرح نشده و به هیچ کس اجازه نمی‌دهیم که در داخل افغانستان، اشغال کند و یا یک اینک خاک را بگیرد، ما هرگز آماده نخواهیم بود، یک کشور استراتیژیک، عضو شورای امنیت، یک کشور بزرگ مانند چین را از همسایه‌گی خود ختم کنیم.»

چرا واخان اهمیت دارد؟

طبق معلومات، واخان ناحیه‌یی کوهستانی از ولسوالی ولایت بدخشان افغانستان که در قلب آسیای‌ مرکزی و در شمال‌شرق افغانستان از طرف شمال در میان کوه‌های پامیر، از جنوب در میان قراقروم و از غرب میان کوه‌های هندوکش موقعیت دارد. این منطقه به نام دهلیر یا منطقۀ واخان، یک نوار باریکی از خاک افغانستان است که از غرب به شرق امتداد دارد و حیثیت پل میان آسیای‌جنوبی و آسیای‌مرکزی را به خود گرفته‌است.

رودخانۀ آمو و آب واخان از این دهلیز سرچشمه می‎گیرد و در این قسمت، افغانستان ۹۶ کیلومتر مرز رسمی، غیرمتنازع و پذیرفته شده با چین دارد.

واخان منطقۀ واقع میان پاکستان و تاجکستان است؛ بر اساس نقشۀ گوگل مپ، بزرگترین مساحت منطقۀ مذکور بین این کشورها حدود ۶۶  کیلومتر و کوچکترین آن حدود ۱۶ کیلومتر می‌باشد.

«پاکستان در تلاش تحمیل یک قرارداد طویل‌المدت برای اتصال مسیر ترانزیتی بر افغانستان است»

داکتر یار محمد تره‌کی در یک مقاله‌اش که یک سال قبل توسط پژواک منتشر شده می‌گوید، افغانستان میان دو مسیر طرح کمربند و شاهراه بین‌المللی (Belt and Road Initiative – BRI) موقعیت دارد و دو نقطۀ اساسی دهلیز اقتصادی چین – پاکستان (China Pakistan Economic Corridor – CPEC)، میان واخان و اشکاشم با هم نزدیک می‌باشد.

در این مقاله آمده‌است، چین برای اعمار این سرک، طرحی به ارزش یک‌هزار میلیارد دالر برای واردات و صادرات خود آماده کرده، تا به حیث ابرقدرت جهان مبدل شود و می‌خواهد، از طریق این طرح، ۶۰  کشور را تحت  تأثیر اقتصادی و جیوپولیتیکی خود قرار دهد.

منبع نگاشته است: «پاکستان در این پروژه تنها نقش ترانزیتی دارد و به دلیل وضعیت بد اقتصادی، بسیار علاقه‌مند است، تا تولیدات و محصولات زراعتی خود را از این طریق به آسیای‌مرکزی بفرستد؛ بنابراین پاکستان از سال ۲۰۱۳  تا ۲۰۱۹ میلادی اقتصاد ورشکسته‌اش را توسط پروژۀ سی‌پک (راه آهن از بندر گوادر پاکستان تا منطقۀ کاشی چین) نگه‎داشت؛ در نتیجۀ این پروژه، عواید ناخالص سالانۀ پاکستان هفت درصد افزایش یافته‌است.»

یار محمد تره‌کی گفته، اکنون پاکستان علاقه‌مند است که خطوط «بی آر ای» و «سی‌پک» را در شمال افغانستان (واخان) وصل کند، تا نه تنها مواد چینایی از این مسیر به کشورهای حوزۀ خلیج فرستاده شود، بلکه پاکستان نیز مواد تجارتی خود را به کشورهای آسیای‌مرکزی و روسیه صادر کند.

طبق معلومات او، افغانستان  در نقشۀ (‌BRI) برای ابتکار اتصالی ترانسپورتی و اقتصادی استراتیژیک و منطقوی چین، کدام «جایگاه ويژه‌یی» ندارد؛ در حالی که بیش از ۶۰ کشور به ویژه در آسیا (آسیای جنوب شرقی، پاکستان، خلیج و آسیای مرکزی)، قفقاز (آذربایجان، جورجیا، ارمنستان) و اروپای شرقی (روسیه، بلغاریا و کشورهای بالکان) و حتا جرمنی در این ابتکار سهیم می‌باشند.

داکتر تره‌کی می‌افزاید، در برخی از مناطق واخان و اشکاشم، میان کشورهای پاکستان و تاجکستان حدود ۱۸ کیلومتر فاصله وجود دارد؛ اگر این سرک ۱۸ کیلومتری بین کوه‌های پاکستان و تاجکستان اعمار گردد؛ در این صورت، بزرگراه سی.‌پک به بزرگراه بی. آر. آی شمالی متصل خواهد شد؛ با این کار، پاکستان خواهد توانست، از این دو مسیری که بیش از ۱۰ هزار کیلومتر طول دارد، به طور رایگان استفاده کند و اموال خود را به آسانی می‌تواند به آسیای مرکزی و اروپای شرقی صادر کند.

او ادعا می‌کند، اکنون پاکستان «بی‌شرمانه» در تلاش است، تا یک توافقنامۀ درازمدت اتصال راه‌های ترانزیتی (سی‌.پک و بی. آر. آی) را بر افغانستان تحمیل کند.

به گفتۀ او، هرچند اتصال این راه برای افغانستان مفید واقع خواهد شد؛ اما پرسش این است که آیا این کار توسط خود افغان‌ها انجام و منفعت‌اش برای افغانستان خواهد رسید و یا اینکه به همکاری سیاسی و اقتصادی چینایی‌ها توسط پاکستانی‌ها انجام خواهد شد، تا منفعت‌اش به پاکستان و چین برسد؟

سید مسعود، استاد پوهنځی اقتصاد پوهنتون کابل  در مورد موضوع واخان در فیسبوکش نگاشته‌است، این پاکستان خواهد بود که آسیای جنوبی، آسیای‌مرکزی و آسیای شرقی را با هم وصل کند و افغانستان مانند همه چیز دیگر این مقام را نیز به آسانی از دست خواهد داد.

او می‌گوید: «موقعیت استراتیژیک افغانستان که خودش یک ثروت است؛ به پاکستان انتقال می‌شود، پس به حرکت‌های استعماری و استثماری این طفل (پاکستان) که تازه در راه اجرای استعمار قدم می‌گذارد، نه بگویید.»

قابل یاد آوری است که وزارت امورخارجۀ روسیه در ماه حوت سال ۱۳۹۹ در تویترش تصویری از نقشۀ افغانستان را که در آن منطقۀ سرحدی شمال کشور نادرست نشان داده شده بود، منتشر کرده بود. در این تصویر، مرز افغانستان با چین در واخان قطع شده و پاکستان با تاجکستان متصل نمایان می‌شود.

در آن زمان، تحلیلگری به نام بشیر غفارزی، این کار روسیه را به پژواک شوم دانسته و گفته بود، این کار پیش از این یک بار دیگر در زمان ببرک کارمل، رئیس جمهور پیشین افغانستان نیز انجام شده بود، اما وزارت امور خارجۀ روسیه پس از اعتراضات افغان‌ها گفت، این نقشه را از ماهواره گرفته و می‌تواند، مرزهای بین‌المللی در آن دقیق نباشد.

حکومت آن زمان در این مورد چیزی نگفته بود.

سفارت افغانستان: بی‌توجهی و سیاست غیرفعال در قبال دهلیز واخان زیانبار است

سفارت حکومت پیشین افغانستان در شهر دوشنبه تاجکستان در ماه اسد سال ۱۳۹۳ مکتوبی را در مورد دهلیز واخان – چترال به وزارت امور خارجۀ کشور فرستاده بود.

در این مکتوب که یک نسخۀ آن به دست پژواک رسیده، آمده‌است: «پاکستان با استفاده از مافیای تروریزم و مواد مخدر در تلاش است تا به هدف موجودیت خود، منطقه را بی‌ثبات کند.»

بر اساس این مکتوب، سفیر پاکستان به‌تاریخ ۳۰ جوزای سال ۱۳۹۳ در اقامتگاه سفیر فرانسه در تاجکستان گفته بود که نوازشریف، نخست وزیر وقت پاکستان در مورد دهلیز واخان – چترال گفتگوی مفصلی را با رئیس جمهور تاجکستان انجام داده و هر دو طرف توافق کرده‌اند، تا این مسیر به همکاری افغانستان ساخته شود که با ایجاد این مسیر، تاجکستان به آب‌های آزاد پاکستان راه پیدا خواهد کرد.

در این مکتوب، به نقل از سفیر وقت پاکستان در تاجکستان آمده‌است: «پاکستان تمایل جدی به ساخت این مسیر دارد، مطالعات امکان سنجی این راه از طریق ستلایت به همکاری مشاورین اتریشی و هسپانیایی انجام شده‌است.»

طبق معلومات این مکتوب، بررسی‌ها نشان داده، با ایجاد حدود ۱۰ کیلومتر تونل در واخان که هزینۀ آن ۲۴ میلیون دالر امریکایی می‌باشد، تاجکستان به بندر گوادر متصل می‌گردد و پاکستان به راحتی به آسیای‌مرکزی راه پیدا می‌کند.

اما در این مکتوب به نقل از دوکتور عبدالغفور آرزو، سفیر وقت افغانستان آمده‌است: «رئیس جمهور تاجکستان پیش از آنکه به پاکستان در سال ۱۳۸۹ سفر نماید، در دیداری ویژه برایم گفت: مطمین باشید، هرگز راجع به کریدور چترال – واخان با جانب پاکستان گفتگو نخواهم کرد، منافع و رضایت افغانستان برای تاجکستان اولویت دارد، پیام من را به رئیس جمهور افغانستان برسانید.»

همچنان، عبدالغفور آرزو نگاشته‌است، سفیر ایالات متحدۀ امریکا در تاجکستان به‌تاریخ ۲ سال ۱۳۹۳ به او گفته‌است، سفیر پاکستان از دو سال به اینسو به گونۀ مستمر از وی می‌خواهد که ایالات متحده، تاجکستان را تحت فشار قرار دهد تا با ایجاد دهلیز چترال – واخان موافقت نماید، اما امریکا به دلیل اینکه، این منطقه مربوط افغانستان است، از چنین طرحی حمایت نمی‌کند.

در مکتوب آمده‌است، بدون شک، با ایجاد چنین دهلیز، حیثیت افغانستان به عنوان مرکز تجارت و ترانزیت در منطقه، آسیب جدی خواهد دید و این کشور دیگر پل اتصال آسیای مرکزی با جنوب آسیا نخواهد بود؛ بنابراین، پلان استراتیژیک این دهلیز باید به صورت جدی و مستمر مورد مطالعه قرار گیرد و گر نه هر گونه سیاست غیرفعال و عدم توجه باعث ضررهای جبران ناپذیر خواهد شد.

چرا هند در برابر افتتاح دهلیز واخان مشکلاتی را ایجاد می‌کند؟

محمدمنیر و محمدشفیق، دو محقق پاکستانی در یک مقالۀ تحقیقاتی مشترک که حدود دو سال قبل منتشر شده‌است، به برخی مشکلات موجود در برابر احداث دهلیز واخان اشاره کرده‌اند.

در مقاله آمده‌است: «اول اینکه زمین منطقۀ واخان برای ساخت سرک سخت است و نیاز به سرمایه‌گذاری بزرگ دارد. دوم، چین در بخش گشایش دهلیز واخان، به دلیل تروریزم تمایلی ندارد. سوم، هند به دلیل مخالفت با سی‌پک و نگرانی بیجا در مورد گشایش دهلیز واخان – که ممکن است افغانستان را به چین و پاکستان نزدیک کند – برای خدشه‌دار کردن تصویر چین میان افغان‌ها پروپاگند می‌کند.»

منبع به نقل از جنرال «وی‌کی‌سینگ»، قوماندان اسبق فوج هند نگاشته‌است، کشورش در خطر از دست دادن نفوذ خود در افغانستان می‌باشد؛ از همین رو، برای آسیب رساندن به روابط چین و پاکستان، در مورد حضور داعش در منطقۀ واخان لابی می‌کند.

به گفتۀ منبع، هند به همین دلیل در سال ۲۰۰۷ میلادی مرکز نظامی فرخار در تاجکستان را با هزینۀ ۳۵۰  میلیون روپیۀ هندی بازسازی کرد، تا از رفت و آمد چین و پاکستان در منطقه نظارت کند و می‎خواهد، تا منافع خود را در آسیای‌مرکزی دیگر هم افزایش دهد. مرکز هوایی فرخار در سال ۲۰۰۶ میلادی توسط هند ساخته شده‌است.

سیدمسعود استاد پوهنځی اقتصاد پوهنتون کابل گفت، با گشوده شدن دهلیز واخان توسط پاکستان، هند از نظر رقابتی آسیب جدی خواهد دید؛ زیرا بازارهای بزرگ آسیای‎مرکزی توسط پاکستان انحصار خواهد شد.

شماری از آگاهان امور: حکومت باید موضوع واخان را بررسی کند؛ در غیر آن ممکن پاکستان در منطقه «اشغال» را انجام دهد.

داکتر فریدون ‌بارکزی معاون مسلکی وزارت‌سرحدات و امور قبایل حکومت قبلی، به تاریخ دوم اسد در نامه‌یی منتشرشده در فیسبوکش به سران حکومت سرپرست افغانستان برخی پیشنهادهایی را در این زمینه مطرح کرده‌است.

او می‌گوید، نقطۀ مشترک میان چین – تاجکستان و افغانستان در منطقۀ واخان – که پاول شیوکوفسکووا نام دارد – از سوی سه طرف در شش موقعیت مختلف پذیرفته شده‎است و هیچکس نمی‌تواند، در آن تصرف بیجا کند.

وی افزوده‌است، پیش از این، نقطۀ یادشدۀ مرزی همه‌ساله با هماهنگی گروه‌های تخنیکی دو کشور به تازه‌گی رنگ‌آمیزی می‌شد، اما اکنون حکومت سرپریت نیز کمیته‌یی اضطراری برای بازدید از این نقاط مرزی را تشکیل داده و جزئیات آن را با سران و مردم به اشتراک بگذارد.

به بیان بارکزی، حکوت باید به مردم اطمینان دهد که نشانه‌های مرزی واخان – که ۵۸ سال به جای خود باقی‌مانده است – در حاکمیت آن‌ها نیز به عنوان «ناموس‌ملی» حفظ خواهد شد و برای چینایی‌ها گفته شود که هر دو کشور به  تمامیت‌ارضی یکدیگر – که خط سرخ می‎باشد، احترام می‌گذارد.

این در حالی است که غلام‌حیدر آتش‌پور، یکی از بزرگان قومی در فیض‌آباد مرکز بدخشان به پژواک گفت، وی ۴۰ روز پیش از نقاط سرحدی واخان دیدار کرده، می‌گوید، در آنجا نیروهای مرزی افغانستان مستقر شده ‌اند و اینکه پاکستان در ماه جوزای گذشته در منطقۀ مرزی «بروغیل» در ۱۰ کیلومتری خاک افغانستان، یک نشان را ساخته‌ بود، اما دوباره توسط نیروهای‌افغان از بین برده شده‌است.

او افزود، مقدار کمی از آب افغانستان که در این منطقه به سمت پاکستان سرازیر می‌شد، نیز برگشت داده شده‌است.

طارق فرهادی، آگاه امور سیاسی در بارۀ واخان گفت، اگر پاکستان می‌خواهد، از طریق واخان یک مسیر ترانزیتی به آسیای‌مرکزی داشته باشد، مشکلی نیست؛ زیرا تجارت باید صورت گیرد، اما شایعاتی که گویا پاکستان این منطقه را «غصب» می‌کند، نقض قوانین بین‌المللی است و حکومت باید در این زمینه محتاط باشد.

وی‌می‌گوید: «فکر نمی‌کنم که در مورد واخان گفتگوی رسمی صورت گرفته باشد، اما صحبت‌های غیررسمی موجود خواهد بود؛ زیرا پاکستان از افغانستان انتظار دارد، اگر افغانستان ضعیف بماند، پس این «خطر» وجود دارد، اما حکومت باید منافع‌ملی را در اولویت قرار دهد.»

موصوف افزود، پاکستان اکنون بسیار علاقه‌مند است، اما باید گفتگوهایی با آن‌ها صورت گیرد، تا مسیر ترانزیتی برایش باز شود و اگر حکومت ضعیف باشد، پس ممکن است، پاکستان در منطقه «اشغال» کند که منجر به مشکل دیگری خواهد شد.

صدیق‌ وفا استاد پوهنځی اقتصاد پوهنتون کابل در صفحۀ فیسبوکش نوشته، این نیت شوم پاکستان باید برای مردم آشکار شود. اما به باور وی، این گام تا زمانی انجام نمی شود، تا احزاب سیاسی در داخل و خارج از کشور، نهادهای‌مدنی و رهبران سیاسی پیشین و کنونی از حالت رکود و تنش خارج نشوند.

او می‌گوید: «همانطوری که ما تعهد به تقویت حاکمیت‌ملی، تمامیت‌ارضی و حفاظت از استقلال‌ملی افغانستان می‌کنیم، باید در عمل نشان دهیم که ما در اظهارات خود صادق هستیم.»

پژواک تلاش نمود تا در این زمینه نظر وزارت امور خارجۀ پاکستان را نیز با خود داشته باشد، اما پاسخی ارایه نکرد.

بازدیدها: 1376