زبان

آیا حساب کاربری در سایت پژواک ندارید؟

برای اشتراک اینجا کلیک کنید.

(درآمدی بر وضعیت فعلی حقوقی هامون ها و بند کمال خان)

نویسنده گان: محمد ابراهیم کوشا و احمد احمدزی

این مطالعه موردی نظر به حقوق بین المللی آب که به اصول استفاده عادلانه و معقولانه آبهای فرامرزی تاکید دارد و معاهده ۱۳۵۱ بین افغانستان و ایران در مورد آب هلمند تجزیه و تحلیل گردیده است. به اساس این تحلیل میتوان به راحتی فهمید که افغانستان نظر به معاهده سبب خشکیدن و باعث از بین رفتن میراث جهانی که عبارت از هامون ها میباشد، نگردیده است.

طرف ایران، افغانستان را مقصر دانسته و استدلال می کند که پس از احداث بند کجکی در سال ۱۹۶۰ و احداث بند کمال خان جریان آب هامون ها را مسدود کرده و به دلیل کمبود حقابه از طرف افغانستان باعث خشکیدن هامون ها شده است.

بر اساس تعریف کنوانسیون رامسر، تالاب یا هامون شامل مناطق مرده آب، آبهای ایستاده، نمزارها، جبه زارها، کول ها، بند های طبیعی جهیل و آبگیرهای مصنوعی یا طبیعی یاد گردیده که به طور دایم یا موقت دارای آب ساکن می باشد. (قرار, 1399)

تالاب های هامون هلمند در سرحد ایران و افغانستان موقعیت دارند که از چهار تالاب ذیل تشکیل گردیده است :

  • هامون هلمند (هیرمند) که کاملاً در ایران است
  • هامون صابری در مرز مشترک
  • هامون پوزک تقریباً در داخل افغانستان.
  • تالاب گود زره کاملاً در داخل افغانستان.(فهیم, ۱۳۹۱)

(نقشه از سایت خبری انلاین)

طبق ماده دوم معاهده، مقدار كل آب دریای هلمند برای تحویل دهی افغانستان به ایران در سال نورمال آبی​​ ۲۲ متر مکعب در ثانیه بود (معاهده, 1351) ه. مقدار اضافی آب که از طرف افغانستان به عنوان ابراز حسن نیت و روابط برادرانه به ایران اعطا می شود، ۴ متر مکعب در ثانیه میباشد. مقدار مجموعی آن برابر است با ۸۲۰ میلیون متر مکعب آب در سال، مطابق ماده ۴ معاهده دریای هلمند به اساس گزارش کمیسیون دلتا و سفلی در سالهای غیرعادی، آب دریای هلمند کاهش می یابد.

طرف ایران بر خلاف قواعد بین المللی و معاهده دریای هلمند عمل می کند که نزدیک به مرز مشترک دریای هلمند، برای بدست آوردن حقابه بیشتر از تخصیص ذکر شده در معاهده با احداث کانال های جدید، آبگیری، نصب واترپمپ ها و همچنان با انحراف جریان دریای هلمند به چاه های مصنوعی، یکی دیگر از موارد نقض ایران بوده که با معاهده آب دریای هلمند مخالف است. آمار ۴۰ ساله بند کوهک که توسط ایران اندازه گیری شده نشان می دهد که ایران ۲،۴ میلیارد متر مکعب از آب دریای هلمند استفاده می مینماید. (محمودی, 1396) در حالیکه میزان حقابه ایران در معاهده دریای هلمند ۸۲۰ ملیون متر مکعب است علاوه بر این مطابق ماده 3 معاهده مذکور، ایران باید از سه نقطه حقابه خود را به دست آورد، در حالیکه طرف ایران از چند نقطه آب خود را بدست می آورد.  برآورد تقریبی نشان می دهد که آبی اضافی به ارزش میلیارد ها دالر توسط ایران دریافت شده است، بدون اینکه معاوضه آن را برای افغانستان داده باشد.

مقامات تهران از عدم عدالت در مورد دریای هلمند صحبت کرده اند. کاملاً روشن نیست که درک مقامات ایرانی از عدالت چیست!؟ رعایت نکردن مفاد معاهده در هیچ کتاب حقوقی حفظ عدالت تلقی نمی شود. جواد ظریف وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران گفت که ما با افغانستان رابطه مشترکی داریم از جمله مرز مشترک، پناهجویان افغان، تجارت، مواد مخدر، همچنان اقای ظریف اضافه کرده که این عوامل را با هم ترکیب خواهیم نمود و با طرف افغانستان بحث خواهیم کرد، ما پنج کمیته در این زمینه ایجاد مینمایم و همکاری برای موافقت یکدیگر در این موضوع خواهیم کرد. همچنین وی گفت كه تهران می تواند با نفوذ مسئله مهاجران افغان این مسئله را حل كند. (هشت صبح, 1397) در حالی که این اقدام در ذات خود خلاف قوانین سازمان بین الملل مهاجرین(UNHCR) و حقوق بشر بوده، وی افزود ما مجموعه ای را در پنج حوزه، آموزشی، مرزی، امنیتی، اقتصادی و آب با یکدیگر همکاری مینمایم و این همکاری توافقی جامع بین افغانستان و ایران خواهد بود در مصاحبه با شبکه تلویزیونی رسمی ایران 3TV گفته است که ما (ایران) بیش از میزان تخصیص داده شده در معاهده، آب مورد نیاز را دریافت مینمایم اما به شکل سیل دریافت کرده ایم نه از رودخانه. وزارت امور خارجه افغانستان در پاسخ به سخنرانی جواد ظریف گفته است، (که به دست آوردن آب فرقی نمی کند از طغیان دریای هلمند باشد یا از خود دریای هلمند، در هردو صورت ایران از حقابه  خویش برخوردار میشود.)

مطابق با تیوری حق حاکمیت و تمامیت مرزی، دولت ها حق دارند برای تامین منافع شان دست به اقدامات بزنند. با این حال، در شرایطی که هیچ دلیل منطقی، استدلال یا توجیه حقوقی بحث برانگیزی وجود ندارد، اظهارات تهدید آمیز به معنای نقض تعهدات قانونی، عدم رعایت اصول حسن همجواری است. همچنان، ما نباید حقوق هر دو شریك امضا كننده را خدشه دار سازیم. اظهارات اخیر مقامات ایرانی نقض آشکار معاهده دریای هلمند است. به جای تهدیدات، ایران باید از میکانیزم های ایجاد شده، مندرج در مفاد معاهده، برای حل مسائل مورد اختلاف استفاده کند. اجرای موفقیت آمیز هر توافق نامه ای مستلزم پابندی کامل هر دو طرف به مفاد توافق نامه است. بیش از چهار دهه، دولت افغانستان به طور جدی در تلاش است تا زندگی مردم خود را تغییر دهد. مدیریت آبهایی که به کشور های همسایه میریزد، یکی از عناصر اساسی استراتیژی افغانستان برای توسعه اقتصادی آن است. این کشور توانایی مهار تقریبا ۷۰ درصد از آبهای خود به کشورهای همسایه را نداشته در حالی که ۳/۴ حصه برق کشور و همچنین بخش قابل توجهی از مواد غذایی مورد نیاز خود از همسایگان وارده نموده به این اساس از لحاظ اقتصادی وابسته به کشور های همسایه میباشد.

علاوه بر این کشور ایران همیشه با ساخت بند ها در افغانستان به خصوص ساخت بند ها بالای دریای هلمند ( کمال خان، کجکی، بخش آباد ) و همچنین دریای هریرود ( پاشدان، سلما ) مخالفت نشان داده. که به این اساس بارها دولت افغانستان کشور ایران را در مورد ناامن بودن این مناطق ذکر شده مقصر  خطاب نموده است اما طرف ایران این تقصیر و اتهام را قبول نمیکند.

افغانستان معتقد است که ساخت بند کمال خان برای مدیریت و تنظیم حقابه جمهوری اسلامی ایران در مرز دو کشور بسیار مهم است. به اعتقاد افغانستان، با تکمیل و بهره‌برداری از آن می‌توان بر اساس «معاهده هلمند» که در سال ۱۳۵۱ بین ایران و افغانستان امضا شده است، ایران در هر ثانیه ۲۶ مترمکعب از آب‌ این رودخانه می‌تواند برداشت کند و ساخت بند کمال‌خان بر مبنای همین معاهده مهم است. زمین های قابل کشت در پایین‌دست بند کمال‌خان وجود دارد که با رسیدن آب به آن‌ها ساکنین منطقه می‌توانند به صورت مستقیم و غیر مستقیم به کار مشغول شوند.

منابع

.استراتیژی ملی آب

(1351). معاهده آب دریای هلمند..

سیستانی, ک. ا. (1396 ش). جغرافیای تاریخی و اقتصادی ولایت هلمند. سویدن: عرفان خِپرندویه ټولنه.

هشت صبح, ه. (1397). وزارت خارجه ایران: در مورد اختلافات آّبی بر افغانستان فشار می آورد. هشت صبح.

فهیم, ن. آ. (۱۳۹۱). سوابق و اسناد موضوع آب از رود هلمند. کابل: بنگاه انتشارات میوند.

قرار, پ. ن. (1399). منابعو سیاست و ساختار نهاد های آّبی افغانستان. کابل : انتشرات نویسا.

محمودی, ا. س. (1396). مدیریت جامع منابع آبی در حوزه های آبریز افغانستان. کابل: نشر پرند.

 

  1. http://www.tehrantimes.com/news/423473/Iran-urges-Afghanistan-to-resume-talks-on-Hamoun-wetlands
  2. https://financialtribune.com/articles/energy/85003/afghanistan-blocks-flow-of-hirmand-river-into-iran
  3. https://www.tehrantimes.com/news/427589/Hamoun-dryness-a-tragedy-for-southwestern-Iran September 16, 2018 – 22:7
  4. https://lobelog.com/more-bad-news-for-iran-as-afghan-water-dispute-heats-up/ ( august 16,2018,
  5. https://www.thenationalnews.com/opinion/comment/afghanistan-will-never-succumb-to-the-bullying-and-scare-tactics-of-tehran-1.735017
  6. https://8am.af/iranian-bullying-and-bullying/
  7. https://8am.af/irans-foreign-ministry-we-are-pushing-for-water-disputes-over-afghanistan/
  8. https://www.bbc.com/persian/43737633?ocid=socialflow_facebook

 

نویسنده گان این مقاله محمد ابراهیم کوشا متخصص حقوق بین الملل آبهای فرامرزی و احمد  احمدزی متخصص تحلیل اختلافات آبهای فرامرزی میباشند.

 

Visits: 212

این مقاله بيانگر نظر نویسنده است، پژواک در قبال آن مسووليتى ندارد.

معرفی نویسنده

author avatar

محمد ابراهیم کوشا متخصص حقوق بین الملل آبهای فرامرزی

author avatar

احمد احمدزی متخصص تحلیل اختلافات آبهای فرامرزی

تماس با ما

ارسال گزارش

آژانس خبری پژواک علاقمند است تا گزارش های شما را نشر کند. در صورت تمایل با کلیک کردن بر روی این لینک با ما تماس بگیرید.

اپلیکیشن موبایل پژواک

اپلیکیشن پژواک را بر روی تلفن هوشمند خود نصب کنید تا آخرین خبرهای ما را دریافت کنید. بیشتر