رییس جمهور غنی از بدو به عهده گرفتن مسئولیت حکومت، همواره بر ضرورت و اهمیت اصلاحات همه جانبه درسکتور معارف تاکید کرده و اصلاحات دراین بخش را، زیربنا و ستون اساسی تغییر و تحول بنیادین درکشور می داند.

به دلیل نقش کلیدی تعلیم و تربیه برای رسیدن به توسعه همه جانبه، رییس جمهور وکابینه کشور سال جاری را به نام سال” حشر ملی معارف” نام گذاری کرده و اعلان کرده است که تحول اساسی و گسترده با نظارت مستقیم وی، دراین بخش انجام خواهد یافت.

هرچند تاکنون نیز حکومت در بهبود وضعیت معارف، مخصوصا اصلاح نصاب های درسی، اقداماتی صورت گرفته اما به نظر می رسد که از مجاری “کمیسیون عالی قوای بشری” و سایر تشکل های مرتبط که اکثرا تحت نظارت مستقیم رییس جمهور تشکیل و بحث می شود، امسال شاهد تغییرات برجسته ای در اصلاح بخش معارف کشور باشیم.

از طرف دیگر، بدون تردید، بدون ا صلاح سکتور معارف، امکان غلبه بر چالشهای مختلف و رسیدن به توسعه در بخش های مختلف امکان پذیر نیست و طبق تجارب جهانی، مهمترین و اساسی ترین راه رسیدن به پیشرفت، تحقق درست تعلیم و تربیه درکشور است.

درنوشته پیش رو، به گونه مختصر به اهمیت و جایگاه معارف در نگرش رهبری حکومت وحدت ملی، فعالیت های که تاکنون صورت گرفته و نیز برنامه های حکومت در سال پیش رو اشاره می گردد:

جایگاه معارف درحکومت وحدت ملی:

 از دید رییس جمهور، گسترش کمی و کیفی تعلیم و تربیه درکشور می تواند زمینه ساز تقویت وحدت ملی، تامین صلح و ثبات دایمی، کاهش خشونت، کاهش فساد و… گردد. رییس جمهور به مناسبت های مختلف از جمله نواختن زنگ مکتب درشروع سال آموزشی، دیدار با معلمین و اهالی معارف، نشست های کاری و مشورتی با رهبری وزارت معارف بر اهمیت تعلیم وتربیه درکشور اشاره و تاکید کرده است که زمینه گسترش سواد آموزی و بهبود کیفی تعلیم وتربیه هرچه زودتر فراهم گردد.

رییس جمهور، توجه به نسل های فعلی و آینده را یک اولویت اساسی برای حکومتش می خواند و تاکید کرده است که به همین دلیل، تمرکز ویژه روی اصلاحات، بهبود و ارتقای کیفت و کمیت معارف خواهد داشت. چنانکه وی، درمراسم شروع سال تحصیلی 1397 درسخنان خود صریحا اشاره کرد که درطی کمتر از چهارماه، بیش از ده جلسه تحت ریاست خودشان دراین مورد تشکیل شده و پلان معارف را کلمه به کلمه خوانده است.

رییس جمهور در این مراسم، با اشاره به اهمیت معارف، به تمام وزارتخانه ها نیز دستور داد تا ضمن همکاری همه جانبه با وزارت معارف، پیشرفت این سکتور را در سرلوحه برنامه های خویش قرار دهد.

فعالیت ها و دستاوردهای  سه ساله حکومت در عرصه معارف:

ارتقای نظام تعلیمی و تربیتی کنونی، به شکلی که توانایی پاسخگویی مناسب به بیش از 9.2 میلیون شاگرد معارف را داشته باشد کاری دشوار است و ضرورت به توجه جمعی دارد.

حکومت برای رسیدگی به وضعیت نابسامان تعلیم و تربیه- در حالیکه 60 درصد کارمندان خدمات ملکی در وزارت معارف مصروفند-  ابتکار ایجاد شورای عالی قوای بشری را روی دست گرفته است. این شورا روی پلان‌های انکشافی برای بهبود کیفیت و مدیریت سالم تعلیم و تربیه و تحصیلات عالی در نهادهای آموزشی و ایجاد هماهنگی میان «بازار کار» و کادرهای تربیه‌شده در نهادها کار می‌کند.

براساس تلاشها و فعالیت های مستمر حکومت با پیگیری نزدیک رییس جمهور، معارف افغانستان طی سه سال گذشته شاهد شکل گیری چشم انداز روشن، تدوین برنامه های جامع و فراگیر بوده است که به گونه مثال، برنامه اصلاحی وزارت معارف و پلان استراتیژیک سوم معارف ترتیب شده است که روی اصلاح بنیادی سیستم تعلیمی و ساختن معیار به خاطر عملکردهای قابل تطبیق این وزارت توجه دارند.

برای تعلیمات قبل از مکتب نیز پالیسی ترتیب شده و نصاب تعلیمات قبل از مکتب نهایی گردیده است. در مورد عرضه خدمات تعلیمی قبل از مکتب، با شرکای کاری هماهنگی‌های لازم صورت گرفته است. به صورت مجموعی در سراسر کشور 146,784 شاگرد در 3321 صنف مصروف فراگیری تعلیمات قبل از مکتب می‌باشند.

به صورت کل می توان فعالیت ها و دستاوردهای حکومت دربخش معارف در سه سال گذشته را این چنین دسته بندی کرد:

1-1- اداره تعلیم و تربیه

در حالیکه پلان استراتیژیک سوم معارف ترتیب شده، معلومات احصائیوی معارف نیز به شکل سالانه از طریق سروی اشتراکی جمع‌آوری گردیده است. برای 58 درصد از مکاتب، ماحول مصئون تعلیمی فراهم شده و 6.11 میلیون جلد کتاب درسی در اختیار متعلمین قرار گرفته است.

برنامه GPE در چارچوب عضویت در مجمع مشارکت جهانی برای تعلیم و تربیه توانست که 40 ولسوالی در 13 ولایت کمترانکشاف‌یافته را زیر پوشش قرار دهد و از این طریق یکصد هزار طفل به تعلیم و تربیه دست یابند. برای این مأمول 2038 صنف محلی، 1764 صنف آموزش تسریعی و 5300 صنف در مساجد ایجاد شد. به خاطر تطبیق برنامه‌های آموزشی 2500 معلم و 5 هزار ملاامام به حیث معلم، استخدام شدند. این برنامه 900 پلان انکشافی مکاتب (شامل اعمار صنف، مبرز، دیوار احاطه و…) را ترتیب داده است.

2-1- ارتقای کیفی

به منظور ارتقای کیفی معارف روی مرور و تجدید نظر کتاب‌های معارف کار شده است. از جمله این که کتاب‌های درسی و رهنمای معلم زبان‌های پشتو و دری دوره ابتدایی و کتاب‌های درسی دوره متوسطه مرور و تجدید نظر شده‌اند. همچنین کتاب‌های درسی صنوف اول تا دوازدهم تعلیمات عمومی، توسط 60 متخصص بازنگری و غلط‌های املایی و انشایی آنها اصلاح شده است. در بخش نصاب حرفه‌یی نیز 8 عنوان جدید شامل ماهی‌پروری، تجارت‌های شخصی کوچک، کمک‌های اولیه صحی، سبزیجات، مرغداری، زنبورداری، لبنیات و خیاطی تدوین شده است.

در دوره حکومت وحدت ملی در سویه تحصیلی معلمین معارف نیز بهبود رونما شده است. تعداد معلمین معارف دارای لیسانس از 23 هزار تن در سال 1393 به 27.5 هزار تن در سال 1395 افزایش یافته است. در تعداد معلمان دارای سند ماستری در همین سال‌ها از 417 تن به 515 تن افزایش دیده می‌شود. در این دوره 71 هزار معلم از برنامه‌های آموزشی پیداگوژی و مضمونی مستفید شده‌اند.

حکومت وحدت ملی با تأکید بر ارتقای کیفی معارف توانسته است 9 مکتب را به فایبر نوری وصل کند و 6 مکتب دیگر را برای این منظور مجهز سازد. همچنین انستیتیوت‌های نیما، تی‌تی‌آی، ای‌ای‌آی، و ای‌آی‌تی به انترنت متصل شده‌اند.

3-1- ارتقای کمّی

حکومت وحدت ملی در مجموع 882 مرکز تعلیمی و تربیتی جدید در طی سال‌های 1393 الی 1395 تأسیس نموده است که در مجموع 5.3 درصد افزایش در تعداد آنان را نمایش می‌دهد. همچنین برای 452 باب مکتب که تعمیر نداشته‌اند، امور ساختمانی انجام یافته است. 323 لابراتوار کیمیا، فزیک و بیالوژی در همین تعداد مکتب ایجاد و فعال شده است.

نمودار 14– مقایسه کمّی مکاتب و مراکز تعلیمی در سال‌های اخیر

4-1- تعلیم و تربیه دختران

262 باب مکتب جدید و مرکز تعلیمی برای دختران در سه سال گذشته تأسیس شده است. ریاست انکشاف تعلیمات نسوان در چوکات معینیت تعلیمات عمومی به‌تازه گی ایجاد شده و با هدف افزایش شمولیت دختران در مکاتب جلسات گروهی، تماس‌های دوامدار با والدین از طریق شوراهای مکاتب، ملاامامان و شبکه‌های نشراتی صورت گرفته است. با اقدامات صورت‌گرفته شاهد افزایش شاگردان دختر از 3.5 میلیون در سال 1394 به 3.6 میلیون در سال 1396 هستیم که 40 درصد از متعلمین معارف را تشکیل می‌دهد. خوشبختانه افزایش شمار معلمین زن در معارف طی سال‌های 1394 و 1395 حدود 2 هزار بوده که تعداد مجموعی آنان را به 66.8 هزار رسانده است. با توجه به رشد جذب محصلین خانم در دارالمعلمین‌ها و مؤسسات تعلیمات عالی (45.4 هزار در سال 1393 به 49.4 هزار در سال 1396) دسترسی نظام معارف و به تعقیب آن شاگردان دختر به معلمین زن، رشد چشم‌گیری را در سال‌های آینده خواهد داشت.

تطبیق برنامه GPE در مناطق دوردست و نیز تدویر کمپاین‌های آگاهی عامه درباره اهمیت تعلیم و تربیه دختران، استخدام استادان مسلکی در مراکز تربیه معلم و ایجاد مراکز و الحاقیه‌های تربیه معلم سبب شده شاهد افزایش شمولیت دختران در مراکز تربیه معلم و نیز شاگردان دختر معارف باشیم. رشد 2 درصدی شاگردان دختر در ولایات دارای کمترین جذب دختران در معارف (ارزگان، هلمند، پکتیا، پکتیکا، زابل و بادغیس) گویای این موضوع است.

5-1- سوادآموزی

بر پایه آمارهایی که در اختیار وزارت معارف قرار دارد، 2 درصد در سطح بی‌سوادی کاهش رونما شده است. حکومت در بخش سوادآموزی، کمیته‌های ملی سواد را در سطح مرکز، ولایات، ولسوالی‌ها و قریه‌ها ایجاد کرده است. در چارچوب برنامه‌های سوادآموزی 66.6 هزار باب کورس سوادآموزی را برای 1.57 میلیون سوادآموز تدویر نموده که 810 هزار آنان، این کورس‌ها را سپری نموده و فراغت کسب کرده‌اند.

سوادآموزی، شامل برنامه‌های اساسی و مابعد، برنامه‌های اختصاصی برای زنان، مکاتب سواد حیاتی و حرفوی، مراکز آموزش محلی C.L.C، سوادآموزی از طریق ملاامامان مساجد و تکایا، سوادآموزی برای کوچی‌ها، سوادآموزی از طریق ادارات دولتی، سوادآموزی از طریق معلمین مکاتب رسمی در بدل حق‌الزحمه، سوادآموزی برای محبوسین، سوادآموزی اردوی ملی و پولیس ملی و امنیت ملی، و برنامه آموزش از راه دور می‌شود. وزارت‌ها و ادارات مستقل افغانستان در زمینه برنامه‌های سوادآموزی 15 تفاهم‌نامه را امضا نموده‌اند و 31 تفاهم‌نامه دیگر نیز آماده امضا است. به منظور کاهش بیش‌تر سطح بی‌سوادی نصاب تعلیمی و کتب جدید سوادآموزی با درنظرداشت استندردهای بین‌المللی به دو زبان دری و پشتو به همکاری یونسکو تهیه و چاپ شده‌اند. این کتاب‌ها در بخش سوادآموزی حرفه‌یی بوده و گام مثبت در رشد اقتصاد خانواده‌ها خواهد بود. طی این نصاب سوادآموزی 21 هزار نفر در 9 ماه سواد و مهارت حرفه‌یی را کسب می‌کنند.

وزارت معارف طرح «بسیج ملی، تشویق‌سازی تدریجی و افزایش نقش سکتورهای خصوصی در برنامه‌های سوادآموزی» را ترتیب نموده که کابینه آن را تأیید کرده و میکانیزم‌های تطبیق آن برای سکتور خصوصی نیز تهیه شده است. همچنین باید گفت که 3 کانسپت‌نوت دریافت منابع مالی برای جامعه مدنی، سکتور خصوصی و برنامه‌های سوادآموزی از طریق تعلیم و تربیه تهیه شده است. با تطبیق این برنامه‌ها در آینده شاهد افزایش میزان سواد و کاهش بیش‌تر ارقام بی‌سوادی خواهیم بود.2

همچنین سایر موارد که به عنوان دستاورد قابل ذکر است:

• افزایش میزان سطح سواد در سطح ملی از 36 درصد به 38 درصد از طریق دسترسی متوازن به تعلیم؛
• دو درصد افزایش در شمولیت دختران در مکاتب ولایات دارای کمترین درصدی شمولیت دختران (ارزگان، هلمند، پکتیا، زابل، بادغیس و پکتیکا)؛
• 8.7 درصد افزایش جذب دختران در دارالمعلمین‌ها؛
• افزایش شمار مجموعی مکاتب و مراکز تعلیم اسلامی، تخنیکی و تربیه معلم به 17,466 باب با تأسیس 882 مرکز نو در سال‌های 1393 و 1395؛
• اتصال 9 مرکز تعلیمی به فایبر نوری و تجهیز 6 مکتب دیگر؛
• رسیدگی به معضل مکاتب و معلمین خیالی؛
• سروی و تهیه پلان توپوگرافی 18 شهرک معلمین؛
• توزیع 14,011 نمره زمین به معلمین بر اساس پلان منظم از طریق ایجاد شهرک‌های معلمان در ولایت‌های کابل، پکتیکا، غزنی، ارزگان، لوگر، دایکندی، بدخشان، فراه، بلخ و میدان وردک.

برنامه های حکومت درسال معارف:

رییس جمهوری به مناسبت آغاز سال تعلیمی و نواختن زنگ مکاتب به نکات برجسته ی اشاره کرد که می توان آنها را سرفصل اصلاحات نظام آموزشی درسال جاری عنوان داد:

1. اعمار مکاتب بیشتر: رییس جمهور در مراسم آغاز سال نو تعلیمی گفت که 50% مکاتب متاسفانه ساختمان ندارد و به همین جهت مصمم است تا به مدت دوسال شش هزار مکتب جدید اعمار نماید. وزارت های معارف، انکشاف و دهات و شهرسازی دراین راستا مسئولیت گرفته اند تا این میزان مکاتب را در مناطق مورد نظر اعمار نمایند.
2. مبارزه با فساد: وزارت معارف افغانستان از لحاظ آلودگی به فساد اداری همواره مورد انتقاد رییس جمهور قرار داشته و تاکید بر اصلاح آن دارد. برآورد دقیق کمی و کیفی معلمان شامل در سیستم آموزشی، استخدام معلمان جدید از طریق کمیسیون اصلاحات اداری و خدمات ملکی، بازبینی و افزایش معاش معلمان طبق”طرزالعمل رتب و معاشات معلمین” و… جز برنامه های اصلی حکومت برای مبارزه با فساد دراین وزارت گفته می شود.
3. تلاش برای رسیدگی به معضل مسکن و فراهم کردن دسترسی به قرضه: رییس جمهور هرچند پذیرفته که برای حل معضل مسکن معلمین دستاورد چندان نداشته اما بازهم به وزارت شهرسازی و اداره اراضی کشور هدایت داده است تا معضل بی سرپناهی افراد نیاز مند( اعم از معلمین و مهاجرین و…) را دراولویت کاری خویش قرار داده و راه حلی برای آنها پیدا نمایند.

رییس جمهور همچنین وعده  داده است که برای فراهم کردن زمینه دسترسی معلمین به قرضه، تلاش کند و وزارت مالیه را دستور داده است تا باهمکاری خیرین و تجار، به تاسیس صندوق قرضه معلمین کمک کند.

1. دسترسی به انترنت:  فراهم کردن انترنت به مکاتب مرکز وولایات یکی دیگر از برنامه های حکومت درسال جاری اعلان شده است. وزارت مخابرات و اداره تنظیم خدمات مخابراتی(اترا) مکلف شده است تا این سهولت را درمکاتب کشور فراهم ساخته وروند آن را تسریع نمایند. این برنامه امسال از کابل شروع شده و درحال گسترش است که به سرعت و تقویت رشد علمی شاگردان کمک خواهد کرد.
2. حفظ الصحه: صحتمندی روانی و سلامتی جسمی نقش کلیدی در آموزش شاگردان دارد؛ روی همین اصل، حکومت درنظر دارد تا به مسایل صحی شاگردان و مکاتب توجه جدی نماید. توزیع تابلت آهن، واکسن وقایوی دربرابرامراض، تقویت و توسعه برنامه های ورزشی، تهیه برنامه های غذایی درمکاتب و… بخشی از این برنامه ها به حساب می رود.
3. بازگشایی مکاتب مسدود درمناطق نا امن: تخمین می شود که حدود یک هزار مکتب درسراسر کشور درمناطق جنگ زده مسدود باشد. حکومت وعده کرده تا این مکاتب را بازگشایی نموده و درتامین امنیت معلمان، شاگردان و مکاتب برنامه های جدی و جدید روی دست بگیرد.
4. دسترسی شاگردان به کتب درسی: درسالهای گذشته، توزیع کتب درسی یکی از مشکلات جدی بود اما با نظارت نزدیک و مستقیم رییس جمهور درسال جدید، به نظرمی رسد که این معضل ختم گردد. رییس جمهور گفته است که درهرماه نشست مربوط به اصلاحات درمعارف کشور را مستقیما رهبری خواهد کرد و براصلاحات درتدوین و تدریس کتب درسی از نزدیک نظارت دارد.

يادداشت: این مقاله بيانگر نظر نویسنده است، پژواک در قبال آن مسووليتى ندارد.

Visits: 158