استفادۀ روزانۀ چهار تُن خریطۀ پلاستیکی در شهر کابل؛ تهدید خاموش برای محیط زیست و سلامت مردم

کابل (پژواک، ۱۵ ثور ۱۴۰۴): با افزایش استفاده از خریطه‌ها و وسایل دیگر پلاستیکی، نگرانی‌ها در مورد پیامدهای زیان‌بار آن برای محیط زیست و سلامت مردم افزایش یافته‌است، ادارۀ ملی حفاظت از محیط زیست کشور می‌گوید که روزانه حدود چهار تُن خریطۀ‌ پلاستیکی تنها در شهرکابل به مصرف می‌رسد؛ آماری که کارشناسان آن را نگران‌کننده و خطرناک می‌دانند.

استفادۀ گسترده از خریطه‌ها و وسایل پلاستیکی در افغانستان به دلیل ارزان بودن و دسترسی آسان به یک مشکل جدی محیط زیستی تبدیل شده‌است. این وسایل پس از مصرف، بدون مدیریت مناسب دور انداخته می‌شود و باعث آلوده‌گی زمین، آب‌ها و حتی سبب آسیب به حیات وحش می‌شود.

نبود سیستم منظم بازیافت، پایین‌بودن سطح آگاهی مردم از پیامدهای منفی استفاده از پلاستیک و اجرای ضعیف قوانین محدودکننده، بحران آلوده‌گی پلاستیکی را در افغانستان تشدید کرده‌است. با توجه به شرایط موجود، آموزش همگانی و ترویج استفاده از گزینه‌های سازگار با محیط‌ زیست مانند خریطه‌های کاغذی و پارچه‌ای، یک ضرورت فوری محسوب می‌شود تا از گسترش این بحران جلوگیری گردد.

استفاده از خریطه‌های پلاستیکی، به‌ویژه نوع‌های غیرمعیاری آن می‌تواند باعث بروز بیماری‌هایی از جمله سرطان‌ها، اختلال در رشد کودکان و مشکلات ذهنی در میان کودکان و بزرگ‌سالان شود.

کارشناسان صحی: پلاستیک قاتل خاموش محیط زیست و تهدید جدی برای صحت انسان‌هاست

داکتر سید فریدشاه رفیعی، متخصص امراض داخلۀ عمومی در گفتگو با آژانس خبری پژواک پلاستیک را «قاتل خاموش محیط زیست و تهدید جدی برای صحت انسان‌ها» عنوان کرده و گفت که استفادۀ روزافزون از پلاستیک به شکل خریطه‌های پلاستیکی، بوتل‌ها و ظروف یکبارمصرف تهدید جدی برای صحت انسان‌ها است.

موصوف تصریح کرد، پلاستیک از مشتقات نفتی ساخته شده و ساختار کیمیاوی آن به گونه‌یی است که قابل تجزیه نمی‌باشد و از بین نمی‌رود.

این داکتر اضافه کرد: «تحقیقات نشان داده که اگر پلاستیک در آب و خاک رها گردد، ممکن بین ۲۰۰ تا ۱۰۰۰ سال بدون تغییر باقی بماند.»

وی علاوه کرد، وقتی پلاستیک در محیط باقی بماند و مرطوب هم باشد، یک مکان مناسب برای رشد مکروب‌ها است و منبعی برای انتقال امراض مختلف نیز خواهد بود.

به گفتۀ او، وقتی پلاستیک به مدت طولانی باقی بماند تبدیل به ذرات کوچکتری به‌نام «مایکروپلاستیک» می‌شود و این ذرات به تدریج در آب، خاک و زنجیزۀ غذایی انسان‌ها مدغم شده و داخل وجود انسان خواهد شد.

رفیع خاطرنشان کرد:«تحقیقات نشان می‌دهد که مایکروپلاستیک زمانی‌که وارد بدن انسان می‌شود می‌تواند باعث اختلالات جدی در صحت انسان‌ها گردد. مایکروپلاستیک‌ها می‌تواند سبب تشوشات هورمونی و التهابات گردد و همچنان مایکروپلاستیک‌ها می‌تواند زمینه‌ساز برای ایجاد انواع مختلف سرطان‌ها باشد.»

نامبرده علاوه کرد که مایکروپلاستیک‌ها از طریق ظروف پلاستیکی و بوتل‌ها نیز می‌تواند داخل بدن انسان شود، به‌ویژه زمانی‌که مواد غذایی داغ و گازدار داخل آن باشد.

طبق اظهارات او، استفاده کردن از پلاستیک به‌عنوان مادۀ سوخت نیز باعث می‌شود تا گازهای زهری در فضا آزاد شود و خطرات جدی برای سیستم تنفسی و قلبی انسان‌ها به بار خواهد آورد.

به گفتۀ وی، باید بدیل مناسب مانند خریطه‌های کاغذی و تکه‌یی بجای پلاستیک استفاده شود، همچنان به جای ظروف پلاستیکی از ظروف شیشه‌یی استفاده شود و حداقل کوشش شود تا مواد داغ در ظروف پلاستیکی نگهداری نشود.

داکتر فریدالله عمری، ترینر متخصص شفاخانۀ ملی و تخصصی امراض انتانی شهر کابل نیز می‌گوید که ترکیب پلاستیک از مواد کیمیاوی مانند کاربن، هایدروجن، سلفر و کلورین می‌باشد و استفاده از آن سبب سرطان‌های مختلف، امراض هورمونی، عدم رشد کودکان و عقب‌مانده‌گی ذهنی نزد کودکان و کاهلان می‌شود.

موصوف اضافه کرد: «بعضی تحقیقات دیگری هم که صورت گرفته، یعنی کسانی‌که به شکل دوامدار از پلاستیک استفاده می‌کنند، می‌تواند نزدشان امراض قلبی مختلف ایجاد شود و همچنان مادران و خواهرانی که حامله هستند، نزد آن‌ها می‌تواند سبب سقط حمل شان شود.»

وی نیز بر استفاده از خریطه‌های کاغذی بجای پلاستیکی تاکید کرد.

داکتر محمدعارف یعقوبی، یکی دیگر از آگاهان امور صحی نیز استفاده از پلاستیک ‌باب را «خطر خاموش و خیلی جدی» خوانده گفت که استفاده از ظروف پلاستیکی در میان خانواده‌ها عام است.

وی گفت، مردم بی‌خبر از این هستند که استفاده از پلاستیک چه مرض‌هایی مانند افزایش خطر ناباروری و از بین رفتن هورمون‌های مردانه را به بار می‌آورد.

به گفتۀ او، پلاستیک قابل تجزیه نیست؛ چون به پارچه‌های کوچک تبدیل می‌شود، در هوا باقی می‌ماند و زمانی‌که تنفس شود، باعث به میان آمدن سرطان در بدن می‌شود.

یعقوبی گفت، وقتی غذای گرم در پلاستیک انداخته شود، باعث می‌شود که مواد زهری در گرمای غذا از ظروف جدا شده و داخل غذا و از آن طریق داخل بدن شود.

طبق اظهارات او، سوختاندن پلاستیک نیز زهریات و مواد کیمیاوی آن را در فضا پخش می‌کند و هنگامی‌که افراد تنفس کردند، سیستم امنیتی از بین رفته و باعث بیماری‌های سرطانی می‌شود.

داکتر عصمت‌الله څپاند، متخصص امراض داخله در یکی از شفاخانه‌های خصوصی در شهر کابل نیز گفت که استفاده از خریطه‌های پلاستیکی در میان مردم زیاد شده‌است و اکثر مردم مواد غذایی را در آن نگه ‌می‌دارند.

به گفتۀ وی، هر زمانی‌که غذای گرم و یا اسید موجود در غذا با خریطه‌های پلاستیکی در تماس می‌شود یک نوع مواد زهری تولید می‌شود که باعث به میان آمدن امراض خطرناک مختلف خواهد شد و تولید این نوع زهر حتی باعث امراض قلبی و شکر در نزد افراد نیز می‌شود.

این متخصص امراض داخله اضافه کرد که استفاده از خریطه‌های پلاستیکی برای خوراکی‌های جامد مثل بوره، نمک، لوبیا و برنج مشکل ندارد و فقط هر نوع غذا که به خوردن آماده باشد و در خریطه انتقال داده شود باعث امراض خطرناک می‌شود.

وی علاوه کرد: «باید بجای آن از بدیل‌هایش مانند خریطه‌های تکه‌یی، کاغذی و سلیکانی استفاده شود که این نوع خطرات و اضرار در آن نیست.»

با این حال، براساس معلومات برنامۀ محیط زیست سازمان ملل متحد (UNEP) بشریت سالانه بیش از ۴۰۰ میلیون تُن پلاستیک استفاده می‌کند که بخش عمدۀ آن در محیط زیست فرو می‌رود.

برنامۀ محیط زیست سازمان ملل متحد (UNEP) از ۲۵ نومبر تا ۱ دسمبر سال ۲۰۲۴ در شهر بوسان کوریای جنوبی تشکیل جلسه داد و در این نشست نماینده‌گان بیش از ۱۷۰ کشور گردهم آمدند تا دربارۀ تدوین یک معاهدۀ بین‌المللی الزام‌آور برای مقابله با آلوده‌گی پلاستیکی به‌ویژه در محیط‌های دریایی مذاکره کنند.

خطرات فراتر از سلامت انسان

در همین حال، پوهندوی محمدداوود شیرزاد، رئیس پوهنځی محیط‎ زیست پوهنتون کابل گفت که خریطه‌های پلاستیکی و پلاستیک‌باب تاثیرات منفی بالای محیط زیست در ابعاد مختلف دارد.

موصوف تصریح کرد، خریطه‌های پلاستیکی و پلاستیک‌باب باعث آلوده‌گی آب و خاک می‌شود؛ چون با ترکیب کیمیاوی که دارد، مدت طولانی در زیر آب و خاک باقی می‌ماند و زودتر تجزیه نمی‌شود.

نامبرده اضافه کرد: «پلاستیک همچنان باعث آسیب‌رسانی و مرگ حیوانات می‌شود. حیوانات آب‌زی و خشکه‌ها بعضی وقت منحیث غذا پلاستیک‌هایی که وارد خاک و آب شدند، می‌بلعد و بالاخره سبب از این می‌شود که حیوان از بین برود.»

شیرزاد خاطرنشان کرد که رهاشدن پلاستیک در طبیعت باعث به میان آمدن «مایکرو پلاستیک» می‌شود که این ذرات وارد زنجیرۀ غذایی شده و بالاخره به انسان‌‎ها و حیوانات آسیب می‌رساند.

به گفتۀ وی، سوختاندن و یا رهاکردن پلاستیک در طبیعت باعث تولید گازات گلخانه‌یی نیز می‌شود و محیط زیست را متأثر می‌سازد.

محمدداوود شیرزاد علاوه کرد که پلاستیک باعث می‌شود تا آب در خاک نفوذ نکند؛ چون پلاستیک مسامات خاک را مسدود کرده و همچنان خاک را روپوش می‌کند و اجازه نمی‌دهد آب‌های باران خود را به آب‌های زیرزمینی برساند.

نهاد‌های حکومتی در افغانستان برای جلوگیری استفاده از خریطه‌های پلاستیکی چه کرده‌اند؟

نعمت‌الله بارکزی، مشاور امور فرهنگی شاروالی کابل در گفتگو با آژانس خبری پژواک گفت که استفاده از خریطه‌های پلاستیکی در این شهر بسیار زیاد است.

او تصریح کرد: «شاروالی کابل بیشتر متوجه عوارض محیط زیستی‌ است. یک پلاستیک زمانی ‌که در طبیعت رها می‌شود، صدها سال طول می‌کشد تا آن پس تجزیه شود و یا پس دوباره به همان خاک یا به همان محیط زیست دوباره یکجا شود و تحلیل و تجزیه شود.»

بارکزی تصریح کرد که شاروالی کابل طی دو الی سه سال گذشته کمپاین‌‎های جداگانۀ استفاده نکردن از خریطه‌های پلاستیک را برگزار و بدیل‌های بسیار خوبی مانند خریطه‌های تکه‌یی پیشنهاد کرده‌است.

به گفتۀ وی، مردم از کانال‌ها و آب‌روهای شهر کابل به عنوان کثافت‌دانی استفاده می‌کنند و خریطه‌های پلاستیکی را در آن‌جا می‌اندازند که برای جلوگیری از این وضعیت همکاری مردم نیاز است.

بارکزی خاطرنشان کرد که بحث استفاده نکردن از خریطه‌های پلاستیکی یک بحث فرهنگی است تا باید فرهنگ‌سازی شود و این موضوع نیاز به زمان دارد.

وی گفت که شاروالی کابل سال قبل ۴۰۰ برنامۀ فرهنگی به‌شمول استفاده نکردن از خریطه‌های پلاستیکی را در مکاتب راه‌اندازی کرده‌است و در کنار این برنامه‌ها، استفاده از رسانه‌ها، وکلای گذر و شبکه‌های اجتماعی نیز در این موضوع مفید واقع شده می‌تواند.

موصوف اضافه کرد که پلاستیک در بسیاری جاها مفید واقع می‌شود و نمی‌شود که واردات آن به‌گونۀ کامل قطع شود و یا از آن به‌صورت قطع استفاده نشود، اما باید مطابق نیاز از آن استفاده شده و این موضوع مدیریت شود.

مشاور امور فرهنگی شاروالی کابل گفت: «ما اکنون در جامعه در مرحلۀ آگاهی‌دهی هستیم و با اداره‌های مربوطه در این زمینه هماهنگی داریم.»

بارکزی گفت: «فعلاً در بعضی فابریکه‌های کوچک ریسایکل (Recycle) وجود دارد، اما در سطح کلان نیستند. ما چند روز قبل هم با شرکت‌های مختلف داخلی و خارجی در معینیت خدمات شهری صحبت‌های بسیار جدی را داشتیم چون شاروالی کابل در حدود ۱۵ سال می‌شود که یک ساحۀ مشخص را در گزک دارد و در همان جا تمام کثافات شهر کابل انبار می‌شود و آن دفن می‌شود.»

به گفتۀ او، شرکت‌های مختلف علاقه‌مند هستند از این مواد گاز، قیر و حتی برق تولید کنند، اما چون این سرمایۀ شهر کابل است، نیاز به تحقیقات زیاد دارد.

ادارۀ محیط زیست: روزانه حدود چهار تُن خریطه‌های پلاستیکی تنها در شهر کابل به مصرف می‌رسد

انجنیر طوفان جبران، رئیس نظارت و تفتش ادارۀ ملی حفاظت از محیط زیست در صحبت با آژانس خبری پژواک گفت که استفاده از خریطه‌های پلاستیکی یک معظل بزرگی را در سطح افغانستان به خصوص شهر کابل به بار آورده‌است.

او تصریح کرد که بربنیاد ارقام ادارۀ ملی حفاظت از محیط زیست، روزانه حدود چهار تُن خریطه‌های پلاستیکی تنها در شهر کابل به مصرف می‌رسد و این موضوع مشکلات محیط زیستی را به بار می‌آورد.

موصوف اضافه کرد که ادارۀ ملی حفاظت از محیط زیست کمپاین منع استفاده از خریطه‌های پلاستیکی را در سال‌های گذشته انجام داده‌است و جاگزین آن باید خریطه‌های تکه‌یی شود.

به گفتۀ وی، ادارۀ ملی حفاظت از محیط زیست اقداماتی از جمله منع واردات خریطه‌های پلاستیکی از کشورهای دیگر را انجام داده و شرکت‌های داخلی را مشوق ساخته‌است تا خریطه‌های پلاستیکی را تولید کنند؛ اما سالانه مقدار تولید خود را باید کمتر بسازند.

رئیس نظارت و تفتش ادارۀ ملی حفاظت از محیط زیست خاطرنشان کرد: «ما کوشش می‌کنیم که خریطه‌های پلاستیکی را آهسته آهسته از شهر دور بسازیم.»

نامبرده گفت که شماری از فابریکه‌ها به همکاری وزارت صنعت و تجارت تشویق شده‌اند تا خریطه‌های پلاستیکی و اجناس پلاستیکی را دوباره تجدید استفاده (Recycle) کنند و به همین دلیل است که پلاستیک روزانه توسط شاروالی کابل و افراد جمع‌آوری می‌شود.

وی نیز نسبت به مشکلات صحی استفاده از اجناس و خریطه‌‎های پلاستیکی هشدار داد.

طوفان جبران از شهروندان کشور خواست تا به جای استفاده از خریطه‌های پلاستیکی از خریطه‌های تکه‌یی استفاده کنند؛ چون هم برای خودشان و هم برای محیط زیست منفعت دارد.

مردم چه می‌گویند؟

با وجود تلاش‌های پراکنده برای کاهش مصرف پلاستیک، هنوز هم کوچه‌ها، جوی‌ها و مارکیت‌های کابل پر از پلاستیک‌باب‌ است. این صحنه‌ها تنها نماد مصرف بی‌رویۀ پلاستیک در شهر کابل نیست، بلکه بازتابی از چالش‌های ‌محیطی زیستی شهری‌است که هر روز پیچیده‌تر می‌شود.

محمدفواد دست‌کم ۱۵ سال می‌شود در منطقۀ کلوله پشتۀ شهر کابل دکاندار است. او در گفتگو با آژانس خبری پژواک گفت که روزانه ۸۰ الی ۱۰۰ دانه پلاستیک مصرف می‌کند که براساس وزن، نیم کیلو می‌شود.

وی افزود، می‌پذیرد که تاکنون هیچ‌ نهاد رسمی برای جلوگیری از مصرف پلاستیک به دکان او مراجعه نکرده‌است، اما با آن‌هم توصیه می‌کند که مردم به استفاده از خریطه‌های کاغذی و تکه‌یی روی بی‌آورند.

فواد اضافه کرد: «قیمتش مهم نیست؛ ولی چون که مردم در همین خریطه‌های پلاستیکی بلد شده‌اند. چیزهای کاغذی فعلاً رواجش رفته، ولی سابق‌ها مکمل کاغذ بود.»

پیام این دکاندار به مردم این است، اگر کسی خانه‌اش نزدیک است برای خریدن بعضی خوردنی‌ها از خانه وسایل برای انتقال بیاورند تا استفاده از پلاستیک کمتر شود.

جاوید، یک تن از باشنده‌گان شهرکابل می‌گوید که بیشترین مردم از اضرار پلاستیک آگاهی ندارند و به دلیل ارزان بودن از آن استفاده می‌کنند. او در ادامه گفت:«اگر بدیل ارزان‌تر وجود داشته باشد، چرا استفاده نکنیم؟»

نثاراحمد، یک تن دیگر از باشنده‌گان خیرخانه شهرکابل می‌گوید: «من همیشه وقتی بازار می‌روم با خود خریطه تکه‌یی می‌برم، اما متأسفانه اکثر مردم به این چیزها اهمیت نمی‌دهند، باید از رسانه‌ها و صفحات اجتماعی آگاهی داده شود.»

استفادۀ بی‌رویه و روزافزون از پلاستیک در شهر کابل و دیگر مناطق کشور، در حالی ادامه دارد که بسیاری از مردم از خطرات آن بی‌خبرند یا آن را جدی نمی‌گیرند.