لیکنه: سجاد صدیقي

مقدمه

په نننۍ نړۍ کې چې ټکنالوجي په بې‌ساري چټکتیا سره پرمختګ کوي، رسنۍ د اړیکو او خبررسونې له تر ټولو مهمو وسایلو څخه دي. دودیزې رسنۍ لکه راډیو، ټلوېزیون او ورځپاڼې او نوې رسنۍ لکه ټولنیزې شبکې، ویب‌پاڼې او پادکاسټونه ټول د پیغام لېږد او د خلکو د ذهنیت په جوړښت کې اساسي رول لري. عامه افکار چې د یوې ټولنې ګډ باورونه، نظرونه او احساسات دي، په مستقیم ډول د رسنیو له لوري له خپرېدونکو پیغامونو اغېزمنېږي. دا موضوع هغه وخت لا مهمه کېږي چې پوه شو د ټولنې سیاسي، اقتصادي او ټولنیز تصمیمونه ډېری وخت د همدې عامه افکارو پر بنسټ نیول کېږي. نو د رسنیو د رول پېژندل او درک کول د نن عصر یو بنسټیز ضرورت دی.

بدنه

رسنۍ د معلوماتو اصلي سرچینه

په یوه ټولنه کې ډېری خلک د پېښو مستقیم شاهدان نه وي او وخت هم نه لري چې په هر څه ځان باخبره کړي؛ له همدې امله رسنۍ د معلوماتو یو مهم پل ګڼل کېږي. رسنۍ هره ورځ د خبرونو، تحلیلونو، راپورونو او نورو معلوماتو لویه اندازه خلکو ته رسوي. که رسنۍ معلومات په دقت، بې‌طرفۍ او شفافیت سره وړاندې کړي، عامه افکار د واقعیت پر لور رهبري کوي. خو که معلومات ناسم، نیمګړي یا مغرضانه وي، عامه افکار هم منحرفېږي.

د موضوعاتو چوکاټ‌بندي او د خلکو پر ذهنیت اغېزې

رسنۍ د اغېز لپاره یوه مهمه طریقه کاروي چې هغې ته «چوکاټ‌بندي» ویل کېږي. په دې طریقه کې رسنۍ د واقعیت یوه برخه غوره کوي او هماغه ښکاره کوي څو ځانګړی اغېز ترلاسه کړي. مثلاً که یوه رسنۍ د یوې پېښې مالي زیانونه برجسته کړي او بله رسنۍ د انساني تلفاتو یادونه وکړي، دواړه به په خلکو کې مختلف احساسات راوپاروي. د خبر عنوان، انځورونه، د بیان طریقه او د راپور زاویه هغه وسایل دي چې رسنۍ پرې د افکارو د بدلولو هڅه کوي.

ټولنیزې شبکې او د افکارو جوړښت

له نوې ټکنالوجۍ سره مل، ټولنیزې شبکې پر خلکو د اغېز لپاره تر ټولو پیاوړې وسیله ګرځېدلې دي. نن میلیونونه انسانان د فېسبوک، اېکس (پخوانی ټویټر)، انسټاګرام او ټیک‌ټاک له لارې معلومات ترلاسه کوي. په دې پلیټفارمونو کې معلومات په ډېره چټکۍ خپرېږي او همدا د نظرونو او احساساتي محتوا د ژر خپرېدو سبب ګرځي.

ټولنیزې شبکې هر شخص ته دا فرصت ورکړی چې خپله هم یو “وړه رسنۍ” شي. دغه کار د خلکو ګډون زیات کړی، خو له بلې خوا جعلي خبرونه، غلط معلومات او احساساتي محتوا هم ډېره شوې ده چې عامه افکار په ناسم لوري بیايي.

رسنۍ او د خلکو احساسات

انسانان ډېری وخت د احساساتو له مخې تصمیم نیسي او رسنۍ دا ښه پېژني. له همدې امله رسنۍ د انځورونو، احساساتي سرلیکونو، له ځانګړې موسیقۍ او کیسې جوړونې کار اخلي څو د خلکو احساسات راوپاروي. کله ناکله د یوې پېښې په پراخ پوښښ سره ټولنه په غوسه، وېره، هیله یا خواخوږۍ اړول کېږي. د جګړو، طبیعي ناورینونو یا ملي بریاوو راپورونه تر ټولو ښکاره بېلګې دي.

د رسنیو مسوولیت

رسنۍ یوازې د خبر رسولو وسیله نه ده، بلکې اخلاقي مسوولیت هم لري. رسنۍ باید له خپرولو مخکې د معلوماتو د صحت ډاډ ترلاسه کړي، معتبرې سرچینې وړاندې کړي او له داسې محتوا ډډه وکړي چې وېره خپروي، نفاق پیدا کوي یا نفرت ته لمن وهي. مسوولې رسنۍ تل هڅه کوي واقعیت او اخلاق یوځای وساتي. خو هغه رسنۍ چې د شهرت یا سیاسي ـ اقتصادي موخو لپاره ناسم معلومات خپروي، ټولنه د بې‌باورۍ او ګډوډۍ لور ته بیايي.

پایله

په معاصر ژوند کې رسنۍ د انسان د ژوند نه بېلېدونکې برخه ده او د عامه افکارو په جوړولو کې یې رول نه‌شي ردېدای. رسنۍ د معلوماتو په وړاندې کولو، د موضوعاتو په چوکاټ کولو، د احساساتو په راپارولو او د خبرو فضا په جوړولو سره د خلکو نظرونه بدلوي. خو دا ځواک له لوړ مسوولیت سره هم مل دی. رسنۍ باید د واقعیت، بې‌طرفۍ او دقت اصول په پام کې ونیسي. له بلې خوا خلک هم باید د “رسنیز سواد” په لوړولو سره د خبرو د حقیقت او دروغو ترمنځ توپیر وکړای شي. یوازې په دغه حالت کې موږ کولای شو چې عامه افکار د واقعیت او ګډ عقل پر بنسټ جوړ کړو.