زخم‌های ناپیدای جنگ؛ روایت مادری که زنده‌گی‌اش زیر سایۀ درد و رنج گذشت

کابل (پژواک، ۲۰ حوت ۱۴۰۳): بی‌بی‌کو، یکی از زنانی است که جنگ‌های چهار دهۀ گذشته در افغانستان زنده‌گی‌شان را ویران کرده‌است؛ این مادر ۷۳ ساله پس از ناپدیدشدن همسرش و معلولیت یگانه پسرش، در برابر سختی‌های بی‌پایان ایستاده‌گی کرده، اما زخم‌های روانی‌اش همچنان التیام نیافته‌است.

این در حالی است که به دلیل جنگ‌های حدود چهار دهۀ اخیر بیش از ۵۰ درصد مردم افغانستان با مشکلات روانی دست‌وپنجه نرم می‌کنند؛ وزارت صحت عامه تلاش دارد تا با افزایش تعداد متخصصین روانشناسی و بهبود خدمات مشاوره، این مشکل را حل کند.

رنج‌های بی‌بی‌کو از مفقودشدن شوهر و معلولیت فرزندش

بی‌بی‌کو ۷۳ ساله از ولایت بلخ، ۴۳ سال پیش در سن ۳۰ ساله‌گی با یک مستری در مزارشریف ازدواج کرد و حاصل این ازدواج یک پسر و یک دختر بود.

این مادر در حالی که اشک در چشمانش حلقه زده بود، به آژانس خبری پژواک گفت: «شوهرم آدم نیکبخت بود، زیاد مره دوست داشت، یک روز سر کار رفت دیگه نیامد، تا حالی زنده و مرده‌اش گم است.»

او نمی دانست شوهرش در کدام سال مفقود شده‌است.

وی افزود که پس از مفقودشدن شوهرش راهی را نمی‌دانست که چگونه از دختر و پسرش مراقبت کند، اما با عزمی راسخ، کمر همت بست و در خانه‌های مردم کار را آغاز کرد تا لقمه نانی برای خود و فرزندانش بدست آورد.

این مادر رنجدیده می‌گوید که پس از تحمل سال‌ها مشقت، دختر و پسرش به عمر جوانی رسیدند، دخترش را به خانهٔ بخت فرستاد و پسرش را که دستیارش شده بود، نیز عروسی کرد و زنده‌گی او و خانواده‌اش دوباره به یک مرحلۀ خوشی و آرامش رسید، اما دیری نگذشته بود که جنگ و ناامنی یک‌بار دیگر آرامش او و خانواده‌اش را ربود و یگانه پسرش در زمان حکومت پیشین در یک انفجار در بلخ زخمی و دست و یک پای‌‌اش فلج شد.

معلول شدن پسرش کمر این مادر غم‌دیده را بیش از پیش شکسته و ضربهٔ روحی دیگری به او وارد کرده که هنوز آثار آن در وجود وی نمایان است. او در هنگام صحبت، گاهی برخی کلمات را مکرراً تکرار می‌کند، گاهی سخنانش را فراموش کرده و در سکوت فرو می‌رود، و گاهی نیز می‌خندد یا اشک از چشمانش جاری می‌شود. این همه نشان می‌دهد که بی‌بی‌کو علاوه بر دیگر مشکلاتی که دارد، به شدت از مشکلات روحی و روانی رنج می‌برد.

بی‌بی‌کو که ایام جوانی‌اش را صرف بزرگ کردن دو یتیم خود کرد، اکنون که به پیری رسیده و وقت آن بود که استراحت کند و فرزندش پشتیبان او شود، این بار مسؤولیت بزرگ‌تری بر دوش او افتاده است؛ زیرا باید پسر، عروس و شش نواسه‌اش را اعاشه می‌کرد.

او می‌گوید که چون توان کار کردن در خانه‌های مردم را از دست داده بود، فکر کرد دکانی باز کند. وی گفت که به همین دلیل خودش حدود پنج سال قبل به کابل آمده، اما پسر معلول، عروس و نواسه‌هایش در مزار زنده‌گی می‌کنند؛ زیرا در کابل توان پرداخت کرایه را ندارد.

بی‌بی‌کو،‌ اکنون در جوار لیسهٔ زرغونه در شهرنو کابل، غرفهٔ چوبی را بالای کراچی سیار گذاشته و از این طریق مصروف فروش قرطاسیه و برخی خوراکی‌های مخصوص اطفال می‌باشد.

او می‌گوید که آمدن با دستان خالی به شهر کابل و اقدام به این کار، چالش بزرگ برای او بود؛ اما در خانهٔ یک تن از تجار برای مدتی کار کرد تا مقدار پول برای این کاروبارش را به دست آورد.

بی‌بی‌کو می‌گوید، در حال حاضر در یک اتاقی زنده‌گی می‌کند که همان تاجر در اختیار او قرار داده و پولی را که از غرفۀ خود بدست می‌آورد، برای خانوادۀ پسر معلول‌اش به مزار می‌فرستد.

چشمان بی‌بی‌کو به عکس‌های آن زمان پسرش خیره شده بود که معلول نبود. این مادر با چشمان پر از اشک می‌گفت: «پیری یک طرف، رنج بچه طرف دیگر… اگر من نباشم، چه کسی برایش نان بدهد؟»

او افزود: «از روزی که بچه‌ام معیوب شد، از شوهرم مرده و زنده‌اش گم شد، هیچ فکر آرام و آسوده ندارم، گپم هر سو، هر سو می‌رود، گوش‌هایم درست نمی‌شنود، فشار و چربی خونم بالا است، ناچار نباشم مه این‌جا چه می‌کنم؟»

 این مادر رنجدیده، جنگ و ناامنی را عامل بدبختی خود و مردم افغانستان می‌داند. او صلح به دست‌آمده را غنیمت شمرده و آرزو دارد که این صلح پایدار بماند و کشور دیگر هرگز شاهد جنگ و ناامنی نباشد.

آمار نگران‌کنندۀ مشکلات روانی در افغانستان

بی‌بی‌کو تنها کسی نیست که از جنگ‌های حدود چهار دهۀ اخیر‌ آسیب دیده و دچار مشکلات روحی و روانی شده‌است.

داکتر شرافت زمان، سخنگوی وزارت صحت عامه افغانستان، به آژانس خبری پژواک گفت که براساس یک سروی انجام‌شده در سال‌های گذشته، حدود ۵۰ درصد از مردم‌ افغانستان به نوعی دچار مشکلات روانی هستند.

چالش‌های روانی و نیاز به افزایش متخصصین این بخش

داکتر عبدالجلیل امرخیل، روانشناس در شهر کابل گفت که در بیش از چهار دهه جنگ در کشور، میلیون‌ها بیوه و یتیم برجا مانده‌اند. زمانی که یک زن پدر، پسر، برادر یا شوهر خود را از دست می‌دهد و تأمین معاش خانواده بر دوش او می‌افتد، این وضعیت می‌تواند باعث بروز مشکلات روانی برای او شود.

وی افزود: «تعداد داکتران روانشناس در افغانستان اندک است و مردم نیز به مراکز صحی کمتر مراجعه می‌کنند؛ زیرا ترس اجتماعی دارند و فکر می‌کنند که اگر نزد روانشناس بروند، دیوانه محسوب می‌شوند. به همین دلیل، اختلالات روانی روز به روز افزایش می‌یابد.»

او تأکید کرد که علاوه بر آگاهی‌دهی به مردم در مورد مراجعه به روانشناس در صورت مشاهدۀ علایم مشکلات روانی، باید به افزایش تعداد داکتران متخصص در این زمینه نیز توجه جدی شود.

تلاش‌های وزارت صحت عامه برای بهبود سلامت روانی

داکتر شرافت زمان، سخنگوی وزارت صحت عامه، می‌گوید که این وزارت در حال حاضر توجه جدی به سلامت روان و افزایش تعداد داکتران متخصص در این بخش دارد.

به گفتهٔ وی، خدمات صحت روانی به‌ صورت مدغم در ۴۵۱۷ مرکز صحی در سراسر کشور ارایه می‌شود و مریضان تحت مشاورۀ روانی قرار می‌گیرند. علاوه بر این، او می‌گوید که در ۴۳۷ مرکز صحی جامع، علاوه بر خدمات مشاورۀ روانی و اجتماعی، درمان دارویی نیز ارایه می‌شود.

او خاطرنشان کرد که تاکنون ۱۲۹ متخصص در بخش صحت روانی از برنامۀ اکمال تخصص وزارت صحت عامه فارغ شده‌اند و در حال حاضر در شفاخانه‌های چهار زون کشور و یک شفاخانهٔ صحت روانی در کابل مشغول به کار هستند.

به گفتهٔ داکتر زمان، در حال حاضر ۱۱۰۰ مشاور روانی اجتماعی از سوی مؤسسات همکار در سطح کشور گماشته شده‌اند و ۶۰۰ مشاور روانی دیگر نیز در مراکز صحی دولتی جذب شده‌اند که خدمات مشاوره‌یی ارایه می‌کنند.